Fałszywe lub oszukańcze używanie oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia

Czy­nem nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji jest fał­szy­we oraz oszu­kań­cze uży­wa­nie ozna­czeń geo­gra­ficz­nych i nazw pocho­dze­nia. Jeże­li towar lub usłu­ga w miej­scu pocho­dze­nia korzy­sta z ochro­ny, a z pocho­dze­niem z okre­ślo­ne­go regio­nu lub miej­sco­wo­ści są zwią­za­ne ich szcze­gól­ne cechy lub wła­ści­wo­ści, czy­nem nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji jest fał­szy­we lub oszu­kań­cze uży­wa­nie takich chro­nio­nych ozna­czeń geo­gra­ficz­nych i chro­nio­nych nazw pocho­dze­nia (art. 9 usta­wy o zwal­cza­niu nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji). Cho­dzi o nazwy zna­ne więk­szo­ści klien­tów, pod któ­ry­mi kry­ją się szcze­gól­ne cechy zwią­za­ne z pocho­dze­niem dane­go pro­duk­tu np. szyn­ka par­meń­ska, cham­pa­gne, czy cognac. Usta­wa o zwal­cza­niu nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji gwa­ran­tu­je ochro­nę takich kwa­li­fi­ko­wa­nych ozna­czeń geo­gra­ficz­nych oraz nazw pocho­dze­nia, któ­re są umiesz­czo­ne na pro­duk­tach lub w opi­sie usług oraz wska­zu­ją na ich pocho­dze­nie i infor­ma­cję o wła­ści­wo­ściach i cechach szcze­gól­nych.

Powyż­sza ochro­na jest zagwa­ran­to­wa­na dla ozna­czeń iden­ty­fi­ku­ją­cych towar bez wzglę­du na jego rodzaj. Jed­nak­że warun­kiem korzy­sta­nia z ww. ochro­ny jest uzy­ska­nie ochro­ny w miej­scu pocho­dze­nia towa­ru, na pod­sta­wie prze­pi­sów kra­jo­wych. Ponad­to towar musi pocho­dzić z okre­ślo­ne­go regio­nu, miej­sco­wo­ści lub kra­ju, z któ­rym są zwią­za­ne szcze­gól­ne cechy tego towa­ru. Wyja­śnić nale­ży, że ozna­cze­nia­mi geo­gra­ficz­ny­mi lub nazwa­mi pocho­dze­nia są ozna­cze­nia słow­ne odno­szą­ce się bez­po­śred­nio lub pośred­nio do regio­nu, miej­sca, miej­sco­wo­ści lub kra­ju, z któ­rym są zwią­za­ne szcze­gól­ne cechy np. jakość, dobra opi­nia.

War­to zauwa­żyć, że prze­pis art. 9 u.z.n.k. odno­si się do pocho­dze­nia towa­ru posia­da­ją­ce­go szcze­gól­ne wła­ści­wo­ści zwią­za­ne z okre­ślo­nym regio­nem lub miej­sco­wo­ścią, co może powo­do­wać ewen­tu­al­ne wąt­pli­wo­ści przy okre­śla­niu ich gra­nic tery­to­rial­nych, któ­re nie zawsze będą zbież­ne z gra­ni­ca­mi admi­ni­stra­cyj­ny­mi. Jed­nak­że wyda­je się, że przy okre­śla­niu tych gra­nic nale­ży brać pod uwa­gę histo­rycz­nie ukształ­to­wa­ne gra­ni­ce danej miej­sco­wo­ści lub regio­nu, z któ­ry­mi wią­żą się okre­ślo­ne cechy lub wła­ści­wo­ści towa­rów lub usług.

Ochro­na ozna­czeń geo­gra­ficz­nych oraz nazw pocho­dze­nia peł­ni przede wszyst­kim funk­cję odróż­nia­ją­cą, gwa­ran­cyj­ną, jak rów­nież może wska­zy­wać na szcze­gól­ną jakość dane­go towa­ru lub usłu­gi. Ochro­ny udzie­la się bowiem towa­rom, któ­re pocho­dzą tyl­ko z okre­ślo­ne­go miej­sca oraz posia­da­ją­cym dane cechy lub wła­ści­wo­ści wią­żą­ce się z miej­scem ich wytwo­rze­nia. Zatem przyj­mu­je się, że towa­ry lub usłu­gi, któ­re nie posia­da­ją takich szcze­gól­nych wła­ści­wo­ści nie będą chro­nio­ne na pod­sta­wie art. 9 u.z.n.k. Jed­nak­że mogą one pod­le­gać ochro­nie na posta­wie art. 8 u.z.n.k. lub art. 3 ust. 1 u.z.n.k.

Zgod­nie z art. 8 u.z.n.k. czy­nem nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji jest opa­try­wa­nie towa­rów lub usług fał­szy­wym lub oszu­kań­czym ozna­cze­niem geo­gra­ficz­nym wska­zu­ją­cym bez­po­śred­nio albo pośred­nio na kraj, region lub miej­sco­wość ich pocho­dze­nia albo uży­wa­nie takie­go ozna­cze­nia w dzia­łal­no­ści han­dlo­wej, rekla­mie, listach han­dlo­wych, rachun­kach lub innych doku­men­tach. Powyż­sza ochro­na jest zapew­nio­na dla towa­rów, któ­rych ozna­cze­nia infor­mu­ją o pocho­dze­niu towa­rów. Ozna­cze­nie nie wią­że się zaś ze szcze­gól­ny­mi cecha­mi jak w przy­pad­ku ozna­czeń chro­nio­nych na pod­sta­wie art. 9 u.z.n.k., zatem ochro­na ist­nie­je nie­za­leż­nie od ist­nie­nia takich cech zwią­za­nych z pocho­dze­niem towa­ru. Ochro­na na pod­sta­wie art. 8 u.z.n.k. jest uza­leż­nio­na od powsta­nia nie­bez­pie­czeń­stwa wpro­wa­dze­nia w błąd. Zatem celem tej regu­la­cji jest zapo­bie­że­nie dzia­ła­niom, któ­re mają na celu wska­za­nie nie­praw­dzi­we­go miej­sca pocho­dze­nia towa­ru. W ten spo­sób art. 8 u.z.n.k. zapew­nia zapo­bie­ga­nie przed nazy­wa­niem np. alko­ho­lu „holen­der­ski likier”, gdy pomi­mo, że jest on wywa­rza­ny ze skład­ni­ków pocho­dzą­cych z Holan­dii, to jed­nak nie jest tam pro­du­ko­wa­ny.

War­to zauwa­żyć, że w odróż­nie­niu do zwy­kłych ozna­czeń geo­gra­ficz­nych, obję­tych ochro­ną na pod­sta­wie art. 8 u.z.n.k., kwa­li­fi­ko­wa­ne ozna­cze­nia oprócz infor­ma­cji o pocho­dze­niu geo­gra­ficz­nym wyka­zu­ją zwią­zek mię­dzy pocho­dze­niem a reno­mą, jako­ścią lub ewen­tu­al­nie inny­mi cecha­mi, któ­re są cha­rak­te­ry­stycz­ne dla dane­go towa­ru. Taki zwią­zek cech towa­ru z miej­scem pocho­dze­nia może wyni­kać z natu­ral­nych warun­ków geo­gra­ficz­nych w danym miej­scu np. nasło­necz­nie­nia upraw, jako­ści i wil­got­no­ści gle­by. Ponad­to szcze­gól­ny zwią­zek może tak­że pole­gać na wyko­ny­wa­niu pro­duk­tów według tra­dy­cyj­nych metod i spo­so­bów pra­cy ludzi zamiesz­ku­ją­cych dany region, jak rów­nież może wyni­kać z połą­cze­nia wszyst­kich ww. czyn­ni­ków. W ten spo­sób zwią­zek, któ­ry ist­nie­je pomię­dzy towa­rem lub usłu­gą, a miej­scem pocho­dze­nia może być bez­po­śred­ni lub pośred­ni.

Celem art. 9 u.z.n.k. jest eli­mi­na­cja paso­żyt­ni­cze­go wyko­rzy­sty­wa­nia reno­my innych pro­duk­tów ze wzglę­du na ich pocho­dze­nie. Korzy­sta­nie z takich ozna­czeń geo­gra­ficz­nych powo­du­je bowiem nie­wąt­pli­wie zmniej­sze­nie lub utra­tę zaufa­nia klien­tów, któ­rzy decy­du­ją się na kup­no dane­go pro­duk­tu ze wzglę­du na jego cechy cha­rak­te­ry­stycz­ne, zwią­za­ne z miej­scem pocho­dze­nia. Zatem ozna­cze­nie geo­gra­ficz­ne lub nazwa pocho­dze­nia musi posia­dać szcze­gól­ną kono­ta­cję z okre­ślo­ny­mi cecha­mi dane­go towa­ru lub usłu­gi.

Dla uzna­nia bez­praw­no­ści na grun­cie art. 9 u.z.n.k. wystar­czy więc stwier­dze­nie, że pro­dukt wystę­po­wał pod ozna­cze­niem fał­szy­wym lub oszu­kań­czym, nato­miast sam sku­tek wpro­wa­dze­nia w błąd klien­ta nie musiał nastą­pić. Nie­praw­dzi­wa jest zatem infor­ma­cja o pocho­dze­niu towa­ru lub powo­do­wa­nie sko­ja­rzeń nie­zgod­nych z praw­dą. War­to zauwa­żyć jed­nak, że tyl­ko dosłow­ne sko­rzy­sta­nie z ozna­cze­nia geo­gra­ficz­ne­go lub nazwy spo­wo­du­je, że powsta­nie ochro­na na pod­sta­wie ww. prze­pi­su. Bez­praw­ne będzie ponad­to uży­wa­nie w obro­cie ozna­cze­nia, któ­re co praw­da praw­dzi­wie wska­zu­je dany region lub miej­sco­wość, ale stwa­rza ryzy­ko wpro­wa­dze­nia w błąd co do szcze­gól­nych cech lub wła­ści­wo­ści towa­rów lub usług. W ten spo­sób art. 9 u.z.n.k. jest pod­sta­wą do wyto­cze­nia powódz­twa w razie powsta­nia same­go nie­bez­pie­czeń­stwa wpro­wa­dze­nia w błąd co do pocho­dze­nia towa­rów lub usług, jak i w razie wystą­pie­nia takie­go nie­bez­pie­czeń­stwa co do cech lub wła­ści­wo­ści towa­rów. Nie­do­zwo­lo­ne będzie rów­nież uży­wa­nie ozna­cze­nia lub nazwy z dodat­kiem wska­zu­ją­cym, że cho­dzi o rodzaj, typ, lub meto­dę lub rów­no­znacz­nym.

War­to zauwa­żyć, że w odnie­sie­niu do takich ozna­czeń może docho­dzić do prze­kształ­ca­nia się takie­go ozna­cze­nia geo­gra­ficz­ne­go w nazwę rodza­jo­wą. Celem zapo­bie­że­nia takie­mu pro­ce­so­wi przed­się­bior­ca pro­du­ku­ją­cy towar, któ­ry korzy­sta z chro­nio­ne­go ozna­cze­nia powi­nien podej­mo­wać dzia­ła­nia, któ­re prze­szko­dzą w powszech­ne­mu sto­so­wa­niu nazwy. W prze­ciw­nym razie nazwa sta­nie się okre­śle­niem rodza­ju pro­duk­tu np. ser Feta (wyr. Euro­pej­skie­go Try­bu­na­łu Spra­wie­dli­wo­ści z 16 mar­ca 1999 r. w połą­czo­nych spra­wach C-289/96, C-293/96, C-299/96). Taka sytu­acja ma miej­sce, gdy pod­mio­ty upraw­nio­ne nie podej­mu­ją odpo­wied­nich dzia­łań mają­cych na celu ochro­nę, co powo­du­je, że roz­po­wszech­nie­nie ozna­cze­nia nie peł­ni już funk­cji infor­ma­cyj­nej co do miej­sca pocho­dze­nia, a wska­zu­je jedy­nie na rodzaj pro­duk­tu np. camem­bert, brie, woda koloń­ska. Jest to zwią­za­ne z dłu­gą obec­no­ścią na ryn­ku oraz popu­lar­no­ścią pro­duk­tu.

Wska­zać nale­ży, że moż­li­we jest rów­nież korzy­sta­nie z dodat­ko­wej ochro­ny dla ozna­cze­nia geo­gra­ficz­ne­go, któ­re jest uwa­run­ko­wa­ne prze­pro­wa­dze­niem postę­po­wa­nia przed Urzę­dem Paten­to­wym. Wyma­ga­nia doty­czą­ce zgło­sze­nia regu­lu­je roz­po­rzą­dze­nie Pre­ze­sa Rady Mini­strów z dnia 25 kwiet­nia 2002 r. w spra­wie doko­ny­wa­nia i roz­pa­try­wa­nia zgło­szeń ozna­czeń geo­gra­ficz­nych. W wyni­ku uzy­ska­nia praw ochron­nych, przed­się­bior­ca pro­du­ku­ją­cy towar na danym tere­nie uzy­sku­je upraw­nie­nia do uży­wa­nia takie­go ozna­cze­nia. Ponad­to w ten spo­sób klien­ci uzy­sku­ją infor­ma­cję, że dane ozna­cze­nie wią­że się z okre­ślo­ny­mi wła­ści­wo­ścia­mi pro­duk­tu.

War­to pod­kre­ślić, że pra­wo z reje­stra­cji na pod­sta­wie usta­wy z dnia 30 czerw­ca 2000 r. pra­wo wła­sno­ści prze­my­sło­wej gwa­ran­tu­je przed­się­bior­cy więk­szą ochro­nę, niż ochro­na wyni­ka­ją­ca z prze­pi­sów usta­wy o zwal­cza­niu nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji. Nie jest ona bowiem uza­leż­nio­na od ryzy­ka pomył­ki. Jed­nak­że ochro­na na pod­sta­wie usta­wy pra­wo wła­sno­ści prze­my­sło­wej jest prze­wi­dzia­na dla towa­rów ozna­czo­nych geo­gra­ficz­ny­mi nazwa­mi słow­ny­mi, zatem nie obej­mu­je ochro­ny dla ozna­czeń usług. Nato­miast nale­ży przy­jąć, że kwa­li­fi­ko­wa­ne ozna­cze­nia geo­gra­ficz­ne, któ­re są uży­wa­ne do usług pod­le­ga­ją ochro­nie na pod­sta­wie art. 9 u.z.n.k.

Zazna­czyć nale­ży, że ochro­na nazw pocho­dze­nia oraz ozna­czeń geo­gra­ficz­nych jest ure­gu­lo­wa­na rów­nież w roz­po­rzą­dze­niu 510/2006 Rady (WE) z dnia 20 mar­ca 2006 r. w spra­wie ochro­ny ozna­czeń geo­gra­ficz­nych i nazw pocho­dze­nia pro­duk­tów rol­nych i środ­ków spo­żyw­czych. Ist­nie­je pewien pro­blem inter­pre­ta­cyj­ny, czy art. 9 u.z.n.k. obej­mu­je ochro­ną ozna­cze­nia i nazwy pocho­dze­nia, zare­je­stro­wa­ne na pod­sta­wie powyż­sze­go roz­po­rzą­dze­nia. Przyj­mu­je się, że kwa­li­fi­ko­wa­ne ozna­cze­nia geo­gra­ficz­ne, do któ­rych odno­si się art. 9 u.z.n.k. nie są obję­te prze­pi­sa­mi roz­po­rzą­dze­nia tj. cho­dzi o ozna­cze­nia, któ­re nie zosta­ły wpi­sa­ne do euro­pej­skie­go reje­stru chro­nio­nych nazw pocho­dze­nia i chro­nio­nych ozna­czeń geo­gra­ficz­nych. Ponad­to ww. roz­po­rzą­dze­nie doty­czy tyl­ko pro­duk­tów rol­nych i środ­ków spo­żyw­czych wymie­nio­nych w załącz­ni­kach I i II ww. roz­po­rzą­dze­nia. Jed­no­cze­śnie roz­po­rzą­dze­nie nie doty­czy ochro­ny ozna­czeń geo­gra­ficz­nych i nazw pocho­dze­nia dla usług.

Pod­kre­ślić rów­nież nale­ży, że z chwi­lą pod­ję­cia decy­zji o wpi­sie nazwy pocho­dze­nia lub ozna­cze­nia geo­gra­ficz­ne­go do reje­stru chro­nio­nych nazw pocho­dze­nia lub chro­nio­nych ozna­czeń geo­gra­ficz­nych, usta­je kra­jo­wa ochro­na kwa­li­fi­ko­wa­nych ozna­czeń pro­duk­tów rol­nych i środ­ków spo­żyw­czych. Nato­miast pań­stwa człon­kow­skie mogą tym­cza­so­wo udzie­lić kra­jo­wej ochro­ny kwa­li­fi­ko­wa­nym nazwom lub ozna­cze­niom na eta­pie zgło­sze­nia reje­stra­cji (wyr. ETS z 4 mar­ca 1999 r. w spra­wie C-87/97). Kwa­li­fi­ko­wa­ne ozna­cze­nia geo­gra­ficz­ne, nie­zgło­szo­ne oraz nie­wpi­sa­ne do reje­stru Komi­sji, któ­re nie pod­le­ga­ją ochro­nie na pod­sta­wie prze­pi­sów unij­nych, nie będą rów­nież chro­nio­ne przez regu­la­cję art. 9 u.z.n.k. Wyda­je się zatem, że takie ozna­cze­nia geo­gra­ficz­ne oraz nazwy pocho­dze­nia będą mogły korzy­stać z ochro­ny przy­zna­nej zwy­kłym ozna­cze­niom geo­gra­ficz­nym, czy­li na pod­sta­wie art. 8 u.z.n.k.(wyr. ETS z 8 wrze­śnia 2009 r., w spra­wie C-478/07).

Inna inter­pre­ta­cja obo­wią­zy­wa­nia art. 9 u.z.n.k. pro­wa­dzi­ła­by do bra­ku moż­li­wo­ści sto­so­wa­nia tej regu­la­cji. Usta­wa z dnia 17 grud­nia 2004 r. o reje­stra­cji i ochro­nie nazw i ozna­czeń pro­duk­tów rol­nych i środ­ków spo­żyw­czych oraz o pro­duk­tach tra­dy­cyj­nych wpro­wa­dzi­ła odpo­wied­nie pro­ce­du­ry kra­jo­we pozwa­la­ją­ce na ubie­ga­nie się i korzy­sta­nie z ochro­ny ozna­czeń geo­gra­ficz­nych na szcze­blu unij­nym.

Wska­zać nale­ży, że ochro­na wyni­ka­ją­ca z art. 9 u.z.n.k. nie powo­du­je powsta­nia gene­ral­ne­go zaka­zu jakie­go­kol­wiek uży­wa­nia w obro­cie kwa­li­fi­ko­wa­ne­go ozna­cze­nia geo­gra­ficz­ne­go. Ochro­na obej­mu­je zaka­zy w gra­ni­cach funk­cji czy­li ozna­cze­nia, któ­re wyróż­nia­ją towa­ry lub usłu­gi ze wzglę­du na miej­sce pocho­dze­nia, w związ­ku z któ­rym są zwią­za­ne szcze­gól­ne wła­ści­wo­ści. W rezul­ta­cie moż­li­we jest uży­cie takie­go kwa­li­fi­ko­wa­ne­go ozna­cze­nia, jeże­li nie naru­sza ono ogól­nej zasa­dy okre­ślo­nej w art. 3 ust. 1 u.z.n.k. Nie może bowiem dojść do takie­go dzia­ła­nia, któ­re będzie zagra­żać inte­re­som inne­go przed­się­bior­cy lub przed­się­bior­ców. Nato­miast uży­wa­nie danych ozna­czeń, z któ­rych korzy­sta inny przed­się­bior­ca może spo­wo­do­wać, że osła­bi się reno­ma lub pre­stiż danej nazwy, co może skut­ko­wać zmniej­sze­niem jej atrak­cyj­no­ści.

W razie doko­na­nia czy­nu nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji, przed­się­bior­ca, któ­re­go inte­res został zagro­żo­ny lub naru­szo­ny, może żądać zanie­cha­nia nie­do­zwo­lo­nych dzia­łań, usu­nię­cia skut­ków nie­do­zwo­lo­nych dzia­łań, zło­że­nia jed­no­krot­ne­go lub wie­lo­krot­ne­go oświad­cze­nia odpo­wied­niej tre­ści i w odpo­wied­niej for­mie, napra­wie­nia wyrzą­dzo­nej szko­dy, wyda­nia bez­pod­staw­nie uzy­ska­nych korzy­ści, zasą­dze­nia odpo­wied­niej sumy pie­nięż­nej na okre­ślo­ny cel spo­łecz­ny zwią­za­ny ze wspie­ra­niem kul­tu­ry pol­skiej lub ochro­ną dzie­dzic­twa naro­do­we­go – jeże­li czyn nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji był zawi­nio­ny. Ponad­to sąd, na wnio­sek upraw­nio­ne­go, może orzec rów­nież o wyro­bach, ich opa­ko­wa­niach, mate­ria­łach rekla­mo­wych i innych przed­mio­tach bez­po­śred­nio zwią­za­nych z popeł­nie­niem czy­nu nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji. W szcze­gól­no­ści sąd może orzec ich znisz­cze­nie lub zali­cze­nie na poczet odszko­do­wa­nia.

Powrót do porad praw­nych