Potrącenia z wynagrodzenia za pracę

Wyna­gro­dze­nie za pra­cę należ­ne pra­cow­ni­ko­wi pod­le­ga dale­ko idą­cej ochro­nie. Prze­pi­sy pra­wa pra­cy zawie­ra­ją zamknię­tą listę przy­pad­ków, w któ­rych może nastą­pić potrą­ce­nie z wyna­gro­dze­nia za pra­cę pra­cow­ni­ka bez jego zgo­dy. Pra­co­daw­ca nie może zatem dowol­nie decy­do­wać, czy potrą­cić pra­cow­ni­ko­wi daną kwo­tę z wyna­gro­dze­nia. Ponad­to w okre­ślo­nych przy­pad­kach pra­co­daw­ca ma obo­wią­zek pobra­nia z wyna­gro­dze­nia pra­cow­ni­ka i odpro­wa­dze­nia należ­no­ści z tytu­łu obcią­żeń publicz­no­praw­nych lub zobo­wią­zań osób trzecich.

Ochrona świadczenia pieniężnego

Zauwa­żyć nale­ży, że ochro­nie przed potrą­ca­niem pod­le­ga nie tyl­ko zasad­ni­cze wyna­gro­dze­nie, czy­li usta­lo­na w umo­wie o pra­cę kwo­ta wypła­ca­na pra­cow­ni­ko­wi co mie­siąc, lecz rów­nież inne świad­cze­nia pie­nięż­ne zwią­za­ne ze sto­sun­kiem pra­cy, zali­czo­ne przez orzecz­nic­two do sze­ro­ko poję­te­go wyna­gro­dze­nia tj.:

1. odpra­wy emerytalne;
2. nagro­dy jubileuszowe;
3. odpra­wy z tytu­łu zwol­nie­nia z pra­cy z przy­czyn doty­czą­cych pracodawcy;
4. ekwi­wa­lent za nie­wy­ko­rzy­sta­ny urlop wypoczynkowy;
5. odszko­do­wa­nie z tytu­łu roz­wią­za­nia umo­wy o pra­cę z naru­sze­niem prawa;
6. dodat­ki dewi­zo­we, któ­re przy­słu­gu­ją człon­kom załóg stat­ków na pod­sta­wie ukła­du zbio­ro­we­go pra­cy dla ryba­ków morskich.

Nato­miast, zgod­nie z prze­pi­sa­mi, z wyna­gro­dze­nia za pra­cę, po odli­cze­niu skła­dek na ubez­pie­cze­nia spo­łecz­ne oraz zalicz­ki na poda­tek docho­do­wy od osób fizycz­nych, potrą­ce­niu pod­le­ga­ją tyl­ko nastę­pu­ją­ce należności:

1. sumy egze­kwo­wa­ne na mocy tytu­łów wyko­naw­czych na zaspo­ko­je­nie świad­czeń alimentacyjnych;
2. sumy egze­kwo­wa­ne na mocy tytu­łów wyko­naw­czych na pokry­cie należ­no­ści innych niż świad­cze­nia alimentacyjne;
3. zalicz­ki pie­nięż­ne udzie­lo­ne pracownikowi;
4. kary pie­nięż­ne.

Zatem przed doko­na­niem potrą­ceń pra­co­daw­ca jest zobo­wią­za­ny odli­czać z wyna­gro­dze­nia za pra­cę skład­kę na ubez­pie­cze­nie spo­łecz­ne oraz zalicz­kę na poda­tek docho­do­wy od osób fizycz­nych. Następ­nie mogą być doko­ny­wa­ne potrą­ce­nia wymie­nio­ne kolej­no powy­żej. Jeże­li pra­co­daw­ca doko­na wszyst­kich potrą­ceń, z wyjąt­kiem tych na cele ali­men­ta­cyj­ne, pra­cow­ni­ko­wi pozo­sta­nie kwo­ta wol­na od potrą­ceń w wyso­ko­ści poło­wy wyna­gro­dze­nia. Jeże­li pra­cow­nik jest zatrud­nio­ny u pra­co­daw­cy w nie­peł­nym wymia­rze cza­su pra­cy, wów­czas kwo­ty potrą­ceń są pro­por­cjo­nal­nie zmniej­sza­ne. Nato­miast, żeby móc okre­ślić sumę wol­ną od potrą­ceń pra­cow­ni­ko­wi, któ­ry pra­cu­je u kil­ku pra­co­daw­ców nale­ży zsu­mo­wać kwo­ty wszyst­kich wynagrodzeń.

Kata­log przy­pad­ków, w któ­rych moż­li­we jest doko­ny­wa­nie potrą­ceń nie może być posze­rza­ny na mocy umo­wy stron. W ten spo­sób oświad­cze­nie pra­cow­ni­ka, w któ­rym wyra­ża zgo­dę na potrą­ce­nie z wyna­gro­dze­nia za pra­cę np. odszko­do­wa­nia z tytu­łu nie­do­bo­ru w powie­rzo­nym mie­niu, jeże­li taki nie­do­bór powsta­nie, będzie nie­waż­ne. Jak widać kodeks pra­cy prze­wi­du­je czte­ry rodza­je sytu­acji, w któ­rych moż­li­we będzie doko­na­nie potrą­ce­nia z wyna­gro­dze­nia pra­cow­ni­ka. Wyna­gro­dze­nie pra­cow­ni­ka jest zatem zabez­pie­czo­ne przed nie­upraw­nio­nym dzia­ła­niem pra­co­daw­cy, poprzez wyczer­pu­ją­ce wyli­cze­nie sytu­acji, któ­re umoż­li­wia­ją odli­cze­nie z nie­go kwot oraz okre­śle­nie zasad jego doko­ny­wa­nia. War­to zauwa­żyć, że usta­le­nie okre­ślo­nej kolej­no­ści potrą­ceń chro­ni rów­nież inte­re­sy wie­rzy­cie­li. W pierw­szej kolej­no­ści zaspo­ko­je­nie mogą uzy­skać wie­rzy­cie­le, któ­rzy posia­da­ją tytu­ły wyko­naw­cze na zaspo­ko­je­nie świad­czeń alimentacyjnych.

Jed­no­cze­śnie wyja­śnić nale­ży, że tytu­łem wyko­naw­czym jest tytuł egze­ku­cyj­ny zaopa­trzo­ny w klau­zu­lę wyko­nal­no­ści, czy­li np. orze­cze­nie lub ugo­da sądo­wa z klau­zu­lą wyko­nal­no­ści. Ponad­to tytu­ła­mi wyko­naw­czy­mi są tak­że decy­zje lub posta­no­wie­nia orga­nów admi­ni­stra­cji pań­stwo­wej, z któ­rych wyni­ka­ją obo­wiąz­ki pod­le­ga­ją­ce egze­ku­cji admi­ni­stra­cyj­nej Tytu­ły wyko­naw­cze pozwa­la­ją na docho­dze­nie zapła­ty świad­cze­nia w postę­po­wa­niu egze­ku­cyj­nym. W trak­cie takie­go postę­po­wa­nia komor­nik może zwra­cać do pra­co­daw­cy o doko­ny­wa­nie potrą­ceń z wyna­gro­dze­nia za pra­cę na rzecz okre­ślo­ne­go wierzyciela.

Potrącenia świadczeń alimentacyjnych

Potrą­ce­nia z kate­go­rii świad­czeń ali­men­ta­cyj­nych mogą nastą­pić do wyso­ko­ści 3/5 wyna­gro­dze­nia za pra­cę. Zauwa­żyć nale­ży, że nie ma przy tym ogra­ni­cze­nia w potrą­ca­niu do wyso­ko­ści mini­mal­ne­go wyna­gro­dze­nia za pra­cę. Ponad­to nagro­da z zakła­do­we­go fun­du­szu nagród, dodat­ko­we wyna­gro­dze­nie rocz­ne oraz należ­no­ści przy­słu­gu­ją­ce pra­cow­ni­kom z tytu­łu udzia­łu w zysku lub w nad­wyż­ce bilan­so­wej pod­le­ga­ją egze­ku­cji na zaspo­ko­je­nie świad­czeń ali­men­ta­cyj­nych do peł­nej wyso­ko­ści. Dodać nale­ży, że do potrą­ce­nia świad­czeń ali­men­ta­cyj­nych może dojść nawet bez prze­pro­wa­dze­nia postę­po­wa­nia egze­ku­cyj­ne­go, co zosta­nie omó­wio­ne skró­to­wo poniżej.

Pozostałe potrącenia

Następ­nie w dru­giej kolej­no­ści do potrą­ceń kodeks usta­na­wia sumy egze­kwo­wa­ne na mocy tytu­łów wyko­naw­czych na pokry­cie należ­no­ści innych niż świad­cze­nia ali­men­ta­cyj­ne do wyso­ko­ści 1/2 wyna­gro­dze­nia. W trze­ciej kolej­no­ści pra­co­daw­ca może doko­nać potrą­ceń z tytu­łu zali­czek udzie­lo­nych pra­cow­ni­ko­wi rów­nież do wyso­ko­ści 1/2 wyna­gro­dze­nia. W ostat­niej kolej­no­ści nastę­pu­ją potrą­ce­nia z tytu­łu nało­żo­nych kar pie­nięż­nych tak­że do wyso­ko­ści 1/2 wyna­gro­dze­nia. Zasa­dą w doko­ny­wa­niu powyż­szych potrą­ceń jest, że niż­sza kate­go­ria może być zaspo­ka­ja­na dopie­ro, gdy wyż­sza zosta­nie w peł­ni zapłacona.

Potrącanie kar porządkowych

Odli­cza­nie kar porząd­ko­wych umiesz­czo­nych na czwar­tym miej­scu w kolej­no­ści potrą­ceń, będzie nastę­po­wa­ło na innych zasa­dach. Kary pie­nięż­ne nie mogą łącz­nie prze­wyż­szać wyso­ko­ści 10% wyna­gro­dze­nia wypła­ca­ne­go pra­cow­ni­ko­wi, któ­re pozo­sta­ło po doko­na­niu odli­czeń w pozo­sta­łych kate­go­riach . Nato­miast potrą­ce­nia sum egze­kwo­wa­nych na pokry­cie innych niż świad­cze­nia ali­men­ta­cyj­ne należ­no­ści oraz zali­czek pie­nięż­nych udzie­lo­nych pra­cow­ni­ko­wi, nie mogą w sumie prze­kra­czać 1/2 wyna­gro­dze­nia. Jed­no­cze­śnie łącz­nie z tymi potrą­ce­nia­mi, sumy egze­kwo­wa­ne na zaspo­ko­je­nie świad­czeń ali­men­ta­cyj­nych nie mogą prze­kra­czać 3/5 wynagrodzenia .

W świe­tle powyż­sze­go, war­to zauwa­żyć, że nie wszyst­kie zmniej­sze­nia wyna­gro­dze­nia będą sta­no­wi­ły potrą­ce­nie.. W rezul­ta­cie do kate­go­rii potrą­ce­nia nie zali­cza się odli­cza­nia danin publicz­nych, jak rów­nież odli­czeń z wyna­gro­dze­nia nie­na­leż­nie wypła­co­nych świad­czeń oraz zmniej­sze­nia wyna­gro­dze­nia w związ­ku z wadli­wym wyko­na­niem pra­cy. Jed­nak­że, jak wska­zu­je się w dok­try­nie, pra­co­daw­ca, któ­ry z góry wypła­cił wyna­gro­dze­nie, a pro­dukt lub usłu­ga były wadli­we z winy pra­cow­ni­ka, będzie mógł doko­nać potrą­ce­nia z wyna­gro­dze­nia nie­na­leż­nych kwot tyl­ko, gdy pra­cow­nik wyra­zi na to zgo­dę lub na pod­sta­wie tytu­łu wykonawczego.

Czy pra­co­daw­ca może jed­nak doko­nać potrą­ce­nia, gdy na sku­tek błę­du doko­nał nad­pła­ty wyna­gro­dze­nia pra­cow­ni­ko­wi? W takiej sytu­acji pra­cow­nik będzie zobo­wią­za­ny do zwro­tu na pod­sta­wie prze­pi­sów kodek­su cywil­ne­go o bez­pod­staw­nym wzbo­ga­ce­niu. Jeże­li jed­nak pra­cow­nik dobro­wol­nie nie zwró­ci nad­pła­co­ne­go wyna­gro­dze­nia to pra­co­daw­ca będzie musiał docho­dzić tego świad­cze­nia w postę­po­wa­niu sądo­wym. Wyjąt­kiem od tej zasa­dy jest moż­li­wość odli­cze­nia przez pra­co­daw­cę w peł­nej wyso­ko­ści kwot wypła­co­nych w poprzed­nim ter­mi­nie płat­no­ści za okres nie­obec­no­ści w pra­cy, za któ­ry pra­cow­nik nie zacho­wu­je pra­wa do wyna­gro­dze­nia . Odli­cze­nie powyż­szych kwot może nastą­pić nie póź­niej niż w naj­bliż­szym ter­mi­nie płat­no­ści, odli­cza­nie zaś wyna­gro­dze­nia za okre­sy wcze­śniej­sze będzie sta­no­wi­ło naru­sze­nie kodek­su pra­cy. W takiej sytu­acji odli­cze­nie kwot nie wyma­ga zgo­dy pracownika.

Potrą­ceń należ­no­ści z wyna­gro­dze­nia pra­cow­ni­ka w mie­sią­cu, w któ­rym są wypła­ca­ne skład­ni­ki wyna­gro­dze­nia za okre­sy dłuż­sze niż 1 mie­siąc, doko­nu­je się od łącz­nej kwo­ty wyna­gro­dze­nia uwzględ­nia­ją­cej te skład­ni­ki wyna­gro­dze­nia . Taki­mi skład­ni­ka­mi mogą być pre­mie wypła­ca­ne w np. raz na kwar­tał. Zatem kwo­ta wyj­ścio­wa, od któ­rej odli­cza­ne są kwo­ty z tytu­łu należ­no­ści powięk­sza się o otrzy­ma­ną przez pra­cow­ni­ka premię.

Kwota wolna od potrąceń

Oprócz wyli­cze­nia sytu­acji, w któ­rych moż­li­we jest doko­na­nie potrą­ce­nia z wyna­gro­dze­nia za pra­cę, prze­pi­sy usta­na­wia­ją dodat­ko­wo ogra­ni­cze­nia, któ­re mają na celu zapew­nić pra­cow­ni­ko­wi mini­mal­ne środ­ki do egzy­sten­cji. W związ­ku z powyż­szym kodeks pra­cy usta­na­wia kwo­tę wol­ną od potrą­ceń w wyso­ko­ści kwo­ty mini­mal­ne­go wyna­gro­dze­nia za pra­cę. Obo­wią­zu­je ona w sto­sun­ku do pra­cow­ni­ków zatrud­nio­nych w peł­nym wymia­rze cza­su pra­cy, po doko­na­niu odli­cze­nia skła­dek na ubez­pie­cze­nie spo­łecz­ne oraz zalicz­ki na poda­tek docho­do­wy od osób fizycz­nych. Takie ogra­ni­cze­nie obo­wią­zu­je w przy­pad­ku doko­ny­wa­nia potrą­ceń sum egze­kwo­wa­nych na mocy tytu­łów wyko­naw­czych na pokry­cie należ­no­ści innych niż świad­cze­nia alimentacyjne.

Nato­miast potrą­ce­nie do wyso­ko­ści 75 % kwo­ty mini­mal­ne­go wyna­gro­dze­nia za pra­cę, jest moż­li­we w przy­pad­ku pokry­wa­nia należ­no­ści z tytu­łu zali­czek pie­nięż­nych udzie­lo­nych pra­cow­ni­ko­wi oraz do 90 % wyso­ko­ści mini­mal­ne­go wyna­gro­dze­nia w przy­pad­ku potrą­ca­nia kar pie­nięż­nych. Przy tym, pra­cow­ni­ko­wi zatrud­nio­ne­mu w nie­peł­nym wymia­rze cza­su pra­cy powyż­sze ogra­ni­cze­nia ule­ga­ją pro­por­cjo­nal­ne­mu zmniej­sze­niu. Zatem pra­co­daw­ca, zgod­nie z powyż­szy­mi zasa­da­mi jest upraw­nio­ny do potrą­ca­nia pra­cow­ni­ko­wi z wyna­gro­dze­nia za pra­cę kwot, następ­nie prze­ka­zy­wa­nych wie­rzy­cie­lo­wi pra­cow­ni­ka. Pra­co­daw­ca doko­nu­je potrą­ceń tych kwot nie­za­leż­nie od wyra­że­nia zgo­dy przez pracownika.

Potrącenie przekazywane bez prowadzenia postępowania egzekucyjnego

Ścią­gnię­cie z wyna­gro­dze­nia pra­cow­ni­ka świad­czeń pie­nięż­nych, któ­re są stwier­dzo­ne tytu­ła­mi wyko­naw­czy­mi nastę­pu­je w trak­cie pro­wa­dzo­ne­go postę­po­wa­nia egze­ku­cyj­ne­go. Jed­nak pra­co­daw­ca, może na wnio­sek wie­rzy­cie­la po przed­ło­że­niu przez nie­go odpo­wied­nie­go tytu­łu wyko­naw­cze­go, doko­nać potrą­ceń z wyna­gro­dze­nia rów­nież bez pro­wa­dze­nia postę­po­wa­nia egze­ku­cyj­ne­go, a więc bez udzia­łu komor­ni­ka. Warun­kiem powsta­nia moż­li­wo­ści sko­rzy­sta­nia z tego try­bu jest ist­nie­nie należ­ne­go świad­cze­nia pie­nięż­ne­go, któ­re może być potrą­ca­ne na zasa­dach omó­wio­nych powy­żej. Jed­no­cze­śnie, moż­li­wość doko­ny­wa­nia potrą­ceń bez pro­wa­dze­nia postę­po­wa­nia egze­ku­cyj­ne­go jest wyłą­czo­na, gdy świad­cze­nia mają być potrą­ca­ne przez kil­ku wie­rzy­cie­li, a łącz­na suma, któ­ra ma być potrą­co­na, nie wystar­cza na peł­ne pokry­cie wszyst­kich należ­no­ści ali­men­ta­cyj­nych lub gdy wyna­gro­dze­nie za pra­cę zosta­ło już zaję­te w try­bie egze­ku­cji sądo­wej lub administracyjnej.

Zauwa­żyć nale­ży, że w tym try­bie na pra­co­daw­cę nało­żo­ny został obo­wią­zek prze­ka­zy­wa­nia kwot, gdy wie­rzy­ciel zwra­ca się do nie­go bez­po­śred­nio. Nato­miast pomi­mo, że pra­co­daw­ca powi­nien doko­ny­wać potrą­ceń, gdy otrzy­ma odpo­wied­ni wnio­sek wie­rzy­cie­la, jego odmo­wa co do prze­ka­zy­wa­nia kwot nie daje wnio­sko­daw­cy upraw­nień do przy­mu­sze­nia pra­co­daw­cy, żeby zacho­wał się zgod­nie z żąda­niem. W takiej sytu­acji, wie­rzy­cie­lo­wi pozo­sta­je tyl­ko wsz­czę­cie poste­po­wa­nia egze­ku­cyj­ne­go, pod­czas któ­re­go komor­nik może sto­so­wać ewen­tu­al­ne środ­ki przy­mu­su, któ­re spo­wo­du­ją prze­ka­zy­wa­nie potrą­co­nych kwot. Wska­zać jed­nak nale­ży, że zgod­nie z orzecz­nic­twem Sądu Naj­wyż­sze­go w powyż­szym try­bie nie moż­na reali­zo­wać egze­ku­cji grzy­wien i kar porząd­ko­wych orze­czo­nych w postę­po­wa­niu karnym.

Wobec powyż­sze­go, inne niż wymie­nio­ne powy­żej należ­no­ści.) mogą być potrą­ca­ne tyl­ko za zgo­dą pra­cow­ni­ka wyra­żo­ną na piśmie. Takie potrą­ce­nia rów­nież będą ogra­ni­czo­ne do pew­nych kwot, w celu zapew­nie­nia pra­cow­ni­ko­wi ochro­ny mini­mal­ne­go wyna­gro­dze­nia. Zatem, reasu­mu­jąc potrą­ce­nia z wyna­gro­dze­nia za pra­cę bez zgo­dy pra­cow­ni­ka mogą być doko­ny­wa­ne przez pra­co­daw­cę tyl­ko w sytu­acjach wymie­nio­nych powy­żej. Zazna­czyć jesz­cze nale­ży, że pra­co­daw­ca wyda­jąc pra­cow­ni­ko­wi świa­dec­two pra­cy w związ­ku z zakoń­cze­niem trwa­nia sto­sun­ku pra­cy, powi­nien zamie­ścić w tym świa­dec­twie wzmian­kę o zaję­ciu wyna­gro­dze­nia za pra­cę w myśl prze­pi­sów o postę­po­wa­niu egze­ku­cyj­nym, jeże­li były doko­ny­wa­ne potrącenia.

Powrót do spe­cja­li­za­cji — Pra­wo pracy