Zasadą jest, iż rodzina zmarłego, a w tym m. in. małżonek, dzieci, wnuki mają prawo do spadku po nim. Powstaje jednak pytanie, czy zawsze osoba bliska będzie dziedziczyła? Niejednokrotnie w ocenie innych członków rodziny pojawia się przeświadczenie, iż ktoś nie powinien otrzymać spadku po zmarłym. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy dochodzi do konfliktu w rodzinie, kiedy spadkobierca nie utrzymywał kontaktów ze zmarłym, a nawet go skrzywdził. Polskie prawo w takich okolicznościach przewiduje możliwość pozbawienia takiej osoby spadku z uwagi na tzw. niegodność dziedziczenia.
Słowo wstępu o prawie spadkowym
Prawo spadkowe wiąże się nierozerwalnie ze śmiercią osoby oraz skutkami, jakie ona wywołuje. Co do zasady prawa oraz obowiązki zmarłego w momencie jego zgonu przechodzą na spadkobierców zmarłego. Spadkobierców dzieli się na spadkobierców ustawowych (tj. głównie członkowie rodziny, których prawo do spadku zostało określone przepisami prawa) oraz testamentowych (tj. osoby wskazane przez zmarłego w sporządzonym jeszcze za życia testamencie). Niegodność dziedziczenia może być orzeczona wobec wszystkich spadkobierców, a zatem zarówno wobec spadkobierców ustawowych, jak i testamentowych.
Kiedy zachodzi niegodność dziedziczenia?
Niegodność dziedziczenia może zostać orzeczona, gdy spadkobierca:
- popełnił umyślnie ciężkie przestępstwo, którego ofiarą padł spadkodawca;
- używając groźby bądź podstępu nakłonił spadkodawcę do sporządzenia bądź odwołania wcześniej sporządzonego testamentu;
- podstępem bądź groźbą przeszkodził spadkodawcy w sporządzeniu lub odwołaniu testamentu;
- zniszczył lub ukrył testament spadkodawcy;
- podrobił bądź przerobił testament spadkodawcy;
- skorzystał z testamentu podrobionego przez osobę trzecią, wiedząc, że testament taki został podrobiony.
Jakie przestępstwa prowadzą do niegodności dziedziczenia?
Niegodność dziedziczenia może zostać orzeczona, gdy dopuszczono się ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Niestety prawo cywilne nie precyzuje, jakie czyny należy uznawać za ciężkie przestępstwo. Również funkcjonujący w prawie karnym podział przestępstw na występki oraz zbrodnie nie może stanowić podziału na przestępstwa lekkie i ciężkie. Tytułem przykładu zabójstwo popełnione w obronie koniecznej, mimo że jest zbrodnią, nie jest uznawane przez przedstawicieli doktryny za ciężkie przestępstwo. Wobec powyższego to do sądu należeć będzie ocena, czy w danej sytuacji czyn spadkobiercy uznać należy za ciężkie przestępstwo. Bez znaczenia jest to, kiedy doszło do popełnienia przestępstwa, a zatem do stwierdzenia niegodności dziedziczenia wskutek popełnienia przestępstwa przeciwko spadkodawcy będzie mogło dojść także po upływie okresu przedawnienia przestępstwa czy zatarciu skazania.
W doktrynie i orzecznictwie za ciężkie przestępstwo, które uzasadnia stwierdzenie niegodności dziedziczenia uznano m. in.:
- przestępstwo przeciwko mieniu spadkodawcy, które godzi w podstawy jego egzystencji (np. spalenie domu, kradzież wózka inwalidzkiego, zabór mienia dużej wartości);
- zgwałcenie;
- zabójstwo;
- spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;
- zmuszenie do prostytucji;
- znęcanie się ze szczególnym okrucieństwem;
- uporczywa niealimentacja.
Termin do żądania uznania za niegodnego dziedziczenia
Z pozwem o uznanie za niegodnego dziedziczenia można wystąpić w terminie roku od dowiedzenia się o przyczynie niegodności. Niemniej jednak powództwo nie może zostać wytoczone później aniżeli w okresie 3 lat od chwili otwarcia spadku. Chwila otwarcia spadku jest zaś jednoznaczna z chwilą śmierci wskazaną w akcie zgonu.
Kto może wnieść pozew?
Sprawa o niegodność dziedziczenia może zostać zainicjowana przez każdą osobę, która ma w tym interes, np. spadkobiercę. Interes taki nie może mieć charakter majątkowy, jak i niemajątkowy. Powództwo o stwierdzenie niegodności dziedziczenia może zostać również wniesione przez prokuratora.
Gdzie należy wnieść pozew?
Pozew o niegodność dziedziczenia powinien zostać wniesiony do sądu ostatniego zwykłego miejsca pobytu zmarłego w Polsce, a gdy nie da się go ustalić – według miejsca położenia masy spadkowej bądź jej części. W zależności od wartości przedmiotu sporu (tj. wartości udziału spadkowego spadkobiercy, który ma zostać uznanym za niegodnego dziedziczenia) sądem właściwym będzie sąd rejonowy – gdy wartość przedmiotu sporu nie przekracza 75.000,00 zł, bądź sąd okręgowy — gdy wartość przedmiotu sporu przekracza tę kwotę.
Koszty postępowania sądowego
Opłata sądowa od pozwu będzie zależała od wartości udziału spadkowego spadkobiercy, który ma być pozwanym w sprawie niegodności dziedziczenia. Jeżeli udział spadkobiercy nie przekracza 20.000,00 zł będzie to opłata stała kształtująca się pomiędzy 30,00 zł a 1.000,00 zł. Gdy wartość przedmiotu sporu przekraczać będzie 20.000,00 zł, opłata ta będzie wynosić 5 % tej wartości, jednak nie więcej niż 200.000,00 zł.
Skutki uznania za niegodnego dziedziczenia
Niegodność dziedziczenia powoduje, iż spadkobierca jest wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył on otwarcia spadku. Oznacza to, że spadkobierca nie dziedziczy po zmarłym, nie może otrzymać zapisu zwykłego czy windykacyjnego oraz nie ma prawa do otrzymania zachowku.
Przebaczenie
Niegodność dziedziczenia nie może jednak zostać orzeczona, jeżeli zmarły przebaczył spadkobiercy. Przebaczenie może być dokonane w dowolnej formie oraz czasie i nie musi być dokonane w obecności spadkobiercy. Przebaczenia nie można odwołać, zaś ciężar dowodu, iż doszło do przebaczenia spoczywa na pozwanym.
Podsumowanie
Niegodność dziedziczenia może zostać orzeczona jedynie na drodze sądowej. Osoba, która ma w tym interes o charakterze majątkowym bądź niemajątkowym może wnieść pozew w terminie roku od dowiedzenia się o przyczynie uzasadniającej stwierdzenie niegodności danego spadkobiercy. Pozew ten, jak każde pismo procesowe jest formalną czynnością, do której skuteczności wymagane jest spełnienie warunków określonych przepisami prawa. Jest to o tyle istotne, iż w przypadku odrzucenia pozwu bądź jego zwrotu może okazać się, iż wniesienie kolejnego pozwu nie będzie już możliwe ze względu na upływ terminów, o których mowa powyżej. Zachęcamy więc do skorzystania z usług Kancelarii Prawnej Radkiewicz Adwokaci i Radcowie Prawni, która posiada wiedzę i doświadczenie w zakresie prowadzenia wszelkich spraw spadkowych, a w tym spraw o stwierdzenie niegodności dziedziczenia.
Powrót do specjalizacji — Adwokat spadki