Wydziedziczenie

Gene­ral­ną zasa­dą jest, iż oso­by bli­skie, będą­ce jed­no­cze­śnie spo­krew­nio­ny­mi ze zmar­łym dzie­dzi­czą po nim na pod­sta­wie usta­wy. Nie zawsze jed­nak tak się sta­nie. Spad­ko­bier­ca mają­cy swo­bo­dę dys­po­no­wa­nia swo­im mająt­kiem może bowiem pozba­wić rodzi­nę lub jej poszcze­gól­nych człon­ków spad­ku po nim. Gdy doj­dzie do pozba­wie­nia spad­ku wska­za­ne w usta­wie oso­by mogą jed­nak liczyć na uzy­ska­nie zachow­ku po zmar­łym. Zmar­ły może jed­nak sko­rzy­stać z moż­li­wo­ści, jakie daje wydzie­dzi­cze­nie i pozba­wić nas rów­nież pra­wa do zachow­ku. Wydzie­dzi­cze­nie doko­na­ne w testa­men­cie nie zawsze jed­nak będzie sku­tecz­ne. Poni­żej opi­sze­my, kie­dy wydzie­dzi­cze­nie takie może nastąpić.

Słowo wstępu o zachowku

Zacho­wek jest to suma pie­nię­dzy, jaka przy­słu­gu­je od spad­ko­bier­ców oso­bom wska­za­nym w prze­pi­sach pra­wa, jeże­li nie zosta­ły one uję­te w testa­men­cie zmar­łe­go bądź otrzy­ma­ły spa­dek mniej­szy ani­że­li przy­słu­gi­wał­by im na pod­sta­wie prze­pi­sów pra­wa. Oso­ba­mi upraw­nio­ny­mi są zstęp­ni, mał­żo­nek oraz rodzi­ce zmar­łe­go. Wyso­kość zachow­ku zale­ży od sytu­acji życio­wej upraw­nio­ne­go – oso­by mało­let­nie oraz nie­zdol­ne do pra­cy uzy­skać mogą rów­no­war­tość 2/3 udzia­łu spad­ko­we­go, zaś pozo­sta­łe – rów­no­war­tość ½ udziału. 

Nie zawsze jed­nak oso­ba upraw­nio­na do zachow­ku zacho­wek taki otrzy­ma. W sytu­acji bowiem, gdy w szcze­gól­no­ści oso­ba zosta­ła uzna­na za nie­god­ne­go bądź doszło do jej wydzie­dzi­cze­nia, zacho­wek nie będzie przysługiwał.

Przyczyny wydziedziczenia

Wydzie­dzi­cze­nie może nastą­pić, jeże­li upraw­nio­ny do zachowku:

1. w spo­sób upo­rczy­wy postę­pu­je wbrew zasa­dom współ­ży­cia spo­łecz­ne­go i jed­no­cze­śnie czy­ni to wbrew woli zmarłego;
2. dopu­ścił się czy­nu zabro­nio­ne­go prze­ciw­ko życiu, zdro­wiu lub wol­no­ści zmar­łe­go lub wobec oso­by naj­bliż­szej zmarłemu;
3. rażą­co obra­ził cześć zmar­łe­go lub oso­by mu najbliższej;
4. nie wypeł­nia w spo­sób upo­rczy­wy wobec zmar­łe­go obo­wiąz­ków rodzinnych.

Kata­log przy­czyn wydzie­dzi­cze­nia ma cha­rak­ter zamknię­ty, co ozna­cza, że inne oko­licz­no­ści nie upraw­nia­ją spad­ko­daw­cy do wydzie­dzi­cze­nia oso­by upraw­nio­nej do zachowku.

Naruszanie zasad współżycia społecznego

W zakre­sie pierw­szej przy­czy­ny wydzie­dzi­cze­nie może nastą­pić jedy­nie wte­dy, gdy prze­słan­ki w niej wska­za­ne nastą­pią jed­no­cze­śnie: upo­rczy­wość (uzna­wa­na za dzia­ła­nie powta­rzal­ne, dłu­go­trwa­łe), postę­po­wa­nie wbrew zasa­dom współ­ży­cia spo­łecz­ne­go (jest to sfor­mu­ło­wa­nie nie­do­okre­ślo­ne, któ­re odno­si się do ogól­nych zasad przy­ję­tych w danym spo­łe­czeń­stwie), sprze­ciw zmar­łe­go (wyra­żo­ny w spo­sób jed­no­znacz­ny jesz­cze za życia spadkobiercy).

Przestępstwo umyślne i obraza czci

Dru­ga prze­słan­ka wydzie­dzi­cze­nia musi być inter­pre­to­wa­na zgod­nie z prze­pi­sa­mi pra­wa kar­ne­go, któ­ry wska­zu­je kata­log prze­stępstw speł­nia­ją­cych opi­sa­ne ww. warun­ki (np. zabój­stwo, uszko­dze­nie cia­ła, itp.). W dok­try­nie i orzecz­nic­twie poja­wia­ją się róż­ni­ce w zakre­sie inter­pre­ta­cji prze­słan­ki „oso­by naj­bliż­szej”. Jed­ni uwa­ża­ją, iż krąg takich osób powin­no się usta­lać zgod­nie z zasa­da­mi pra­wa kar­ne­go (w kodek­sie kar­nym znaj­du­je się bowiem defi­ni­cja oso­by bli­skiej, któ­ra za oso­bę taką uzna­je m. in. mał­żon­ka czy dzie­ci), inni z kolei sto­ją na sta­no­wi­sku, iż nale­ży badać fak­tycz­ne rela­cje ist­nie­ją­ce mię­dzy zmar­łym a oso­bą naj­bliż­szą (np. sil­ne wię­zi uczuciowe). 

Tak­że oce­na, czy doszło do obra­zy czci zmar­łe­go lub oso­by jej naj­bliż­szej win­na być doko­na­na  przy uwzględ­nie­niu prze­pi­sów pra­wa karnego.

Niewypełnianie obowiązków rodzinnych

Poję­cie obo­wiąz­ków rodzin­nych, o któ­rych mowa w ostat­niej przy­czy­nie wydzie­dzi­cze­nia powin­na być inter­pre­to­wa­na sze­ro­ko. Nale­żą do nich bowiem zarów­no obo­wiąz­ki usta­wo­we (np. obo­wią­zek ali­men­ta­cyj­ny), jak rów­nież spo­łecz­ne czy moral­ne (np. obo­wią­zek opie­ki). Jak już wska­za­no powy­żej upo­rczy­wość powin­na być oce­nia­na jako dzia­ła­nie dłu­go­trwa­łe, powta­rza­ją­ce się.

W jaki sposób dochodzi do wydziedziczenia?

Wydzie­dzi­cze­nie powin­no zostać doko­na­ne w for­mie oświad­cze­nia spad­ko­daw­cy w samym testa­men­cie. Nad­to w oświad­cze­niu tym nale­ży wska­zać i opi­sać przy­czy­nę wydziedziczenia.

Czy zawsze dojdzie do wydziedziczenia?

Spad­ko­daw­ca nie może wydzie­dzi­czyć oso­by, któ­rej prze­ba­czył. Ozna­cza to, że jeże­li przed spo­rzą­dze­niem testa­men­tu doszło do zło­że­nia przez zmar­łe­go oświad­cze­nia o prze­ba­cze­niu, nie może on póź­niej, w opar­ciu o te same przy­czy­ny wydzie­dzi­czyć krew­ne­go. Oczy­wi­ście moż­li­we jest wydzie­dzi­cze­nie ze wzglę­du na inne oko­licz­no­ści, co do któ­rych prze­ba­cze­nie nie nastą­pi­ło. Samo prze­ba­cze­nie może przy­brać dowol­ną for­mę (zarów­no pisem­ne­go oświad­cze­nia), jak rów­nież poprzez postę­po­wa­nie spad­ko­daw­cy i jego spo­sób odno­sze­nia się do krewnego.

Skutki wydziedziczenia

Jak już wspo­mi­na­no na wstę­pie, wydzie­dzi­cze­nie skut­ku­je pozba­wie­niem upraw­nio­ne­go pra­wa do zachow­ku po zmar­łym. Co wię­cej, w miej­sce oso­by wydzie­dzi­czo­nej wcho­dzą zstęp­ni oso­by wydzie­dzi­czo­nej, któ­rzy są upraw­nie­ni do zachow­ku w jego miejsce.

Podsumowanie

Pod­su­mo­wu­jąc, spra­wy o zacho­wek mogą zostać zaini­cjo­wa­ne przez zstęp­nych, mał­żon­ka oraz rodzi­ców zmar­łe­go. Nie zawsze jed­nak oso­by te zacho­wek otrzy­ma­ją, gdyż wsku­tek wydzie­dzi­cze­nia zmar­ły może pozba­wić swych spad­ko­bier­ców usta­wo­wych pra­wa do zachow­ku po nim. Nale­ży jed­nak pamię­tać, iż wydzie­dzi­cze­nie może być sku­tecz­ne wyłącz­nie w przy­pad­kach prze­wi­dzia­nych w prze­pi­sach pra­wa. Jeże­li chcą Pań­stwo wydzie­dzi­czyć krew­ne­go bądź sami zosta­li­ście wydzie­dzi­cze­ni, a chcą Pań­stwo pod­wa­żyć zasad­ność tako­we­go wydzie­dzi­cze­nia, zachę­ca­my do kon­tak­tu z Kan­ce­la­rią Praw­ną Rad­kie­wicz Adwo­ka­ci i Rad­co­wie Praw­ni, któ­ra zapew­ni Pań­stwu pro­fe­sjo­nal­ną pomoc prawną. 

Powrót do spe­cja­li­za­cji — Adwo­kat spadki