Prokura

Pro­ku­ra jest szcze­gól­ne­go rodza­ju peł­no­moc­nic­twem, któ­re upo­waż­nia do dzia­ła­nia w imie­niu i na rzecz moco­daw­cy. Takie­go rodza­ju peł­no­moc­nic­twa udzie­la przed­się­bior­ca, któ­ry pod­le­ga obo­wiąz­ko­wi wpi­su do reje­stru przed­się­bior­ców. Pro­ku­ren­tem może być tyl­ko oso­ba, któ­ra posia­da peł­ną zdol­ność do czyn­no­ści praw­nych. Pro­ku­ra może być udzie­lo­na kil­ku oso­bom łącz­nie lub oddziel­nie. W takiej sytu­acji kie­ro­wa­ne do przed­się­bior­cy oświad­cze­nia lub dorę­cze­nia pism mogą być doko­ny­wa­ne do jed­nej z osób, któ­rej udzie­lo­no pro­ku­rę łączną.

Pro­ku­ra jest udzie­la­na przez orga­ny osób praw­nych, w tym spół­ek kapi­ta­ło­wych i jed­no­stek orga­ni­za­cyj­nych nie­po­sia­da­ją­cych oso­bo­wo­ści praw­nej, a tak­że przez przed­sta­wi­cie­li usta­wo­wych, zgod­nie z obo­wią­zu­ją­cy­mi w danej jed­no­st­ce zasa­da­mi repre­zen­ta­cji. Sko­ro udzie­le­nie pro­ku­ry jest czyn­no­ścią z zakre­su repre­zen­ta­cji, sku­tecz­ność udzie­le­nia pro­ku­ry nale­ży zatem badać w opar­ciu o ana­li­zę, czy zasa­dy repre­zen­ta­cji danej spół­ki zosta­ły zacho­wa­ne. Nale­ży pod­kre­ślić, iż spół­ka cywil­na nie może udzie­lić pro­ku­ry, gdyż nie jest ona pod­mio­tem pra­wa, a tym samym nie może być uzna­na za przedsiębiorcę.W lite­ra­tu­rze uzna­je się nato­miast moż­li­wość udzie­le­nia pro­ku­ry przez spół­kę kapi­ta­ło­wą w orga­ni­za­cji, któ­ra for­mal­nie już ist­nie­je, jed­nak­że nie jest jesz­cze wpi­sa­na do reje­stru przedsiębiorców.

Forma udzielenia prokury

Pro­ku­ra powin­na być udzie­lo­na na piśmie, pod rygo­rem nie­waż­no­ści. W tym wypad­ku nie sto­su­je się zasa­dy, że jeże­li do czyn­no­ści praw­nej potrzeb­na jest szcze­gól­na for­ma, to peł­no­moc­nic­two do doko­na­nia tej czyn­no­ści powin­no być udzie­lo­ne w tej samej for­mie. War­to wska­zać, że pro­ku­ra może być rów­nież udzie­lo­na przez oświad­cze­nie woli zło­żo­ne w dro­dze elek­tro­nicz­nej, opa­trzo­ne bez­piecz­nym pod­pi­sem elek­tro­nicz­nym, wery­fi­ko­wa­nym za pomo­cą waż­ne­go kwa­li­fi­ko­wa­ne­go cer­ty­fi­ka­tu. Takie oświad­cze­nie woli jest rów­no­waż­ne z oświad­cze­niem woli zło­żo­nym w for­mie pisemnej.

Zgłoszenie do rejestru przedsiębiorców

Udzie­le­nie lub wyga­śnię­cie pro­ku­ry powin­no zostać zgło­szo­ne do reje­stru przed­się­bior­ców ze wska­za­niem jej rodza­ju, a w przy­pad­ku pro­ku­ry łącz­nej z okre­śle­niem spo­so­bu jej wyko­ny­wa­nia. Nale­ży pod­kre­ślić, że udzie­le­nie pro­ku­ry jest waż­ne, mimo że nie zosta­ła wpi­sa­na do reje­stru sądo­we­go. Jed­nak­że sam wpis do reje­stru ma istot­ne zna­cze­nie z punk­tu widze­nia pew­no­ści i bez­pie­czeń­stwa obro­tu praw­ne­go. Po pierw­sze, łączy się z nim domnie­ma­nie waż­no­ści udzie­le­nia pro­ku­ry. Po dru­gie, pro­ku­rent uzy­sku­je moż­li­wość sku­tecz­ne­go wyle­gi­ty­mo­wa­nia się odpi­sem lub wycią­giem z reje­stru sądowego.

Zakres prokury

Umo­co­wa­nie obej­mu­je moż­li­wość podej­mo­wa­nia czyn­no­ści sądo­wych i poza­są­do­wych, któ­re są zwią­za­ne z pro­wa­dze­niem przed­się­bior­stwa. Ozna­cza to, że pro­ku­rent może doko­ny­wać czyn­no­ści praw­nych w gra­ni­cach umo­co­wa­nia, któ­re to będą wywie­ra­ły bez­po­śred­nie skut­ki w sfe­rze praw­nej jego moco­daw­cy. Zatem pro­ku­ra jest upo­waż­nie­niem do dzia­ła­nia w sto­sun­kach z oso­ba­mi trze­ci­mi, nato­miast nie w sto­sun­kach wewnętrz­nych z mocodawcą.

War­to zauwa­żyć, że umo­co­wa­nie pro­ku­ren­ta, jest upraw­nie­niem do dzia­ła­nia na rzecz moco­daw­cy, nie usta­na­wia nato­miast obo­wiąz­ku dzia­ła­nia. Obo­wią­zek dzia­ła­nia może jed­nak wyni­kać z innej pod­sta­wy tj. umo­wy o pra­cę lub zle­ce­nia, a tak­że w związ­ku z człon­ko­stwem w spół­ce np. w rela­cji pomię­dzy koman­dy­ta­riu­szem a spół­ką koman­dy­to­wo-akcyj­ną. Cha­rak­te­ry­stycz­ną cechą pro­ku­ry jest usta­wo­we okre­śle­nie gra­nic umo­co­wa­nia do dzia­ła­nia. Pro­ku­rent może bowiem dzia­łać tyl­ko w zakre­sie czyn­no­ści zwią­za­nych z pro­wa­dze­niem dzia­łal­no­ści gospo­dar­czej, a umo­co­wa­nia może udzie­lić tyl­ko przed­się­bior­ca pod­le­ga­ją­cy obo­wiąz­ko­wi wpi­su do reje­stru przedsiębiorców.
Pro­ku­rent ma sze­ro­ki zakres umo­co­wa­nia, któ­re upo­waż­nia go do podej­mo­wa­nia czyn­no­ści sądo­wych i poza­są­do­wych zwią­za­nych z pro­wa­dze­niem dzia­łal­no­ści gospo­dar­czej. Zatem pro­ku­ra jest w isto­cie połą­cze­niem peł­no­moc­nic­twa pro­ce­so­we­go z moż­li­wo­ścią podej­mo­wa­nia czyn­no­ści poza­są­do­wych, nie­za­leż­nie od tego czy mają one cha­rak­ter czyn­no­ści zwy­kłe­go zarzą­du, czy prze­kra­cza­ją ten zakres. Nato­miast poza zakre­sem pro­ku­ry pozo­sta­ją czyn­no­ści doty­czą­ce sto­sun­ków wewnętrz­nych pod­mio­tu, tj. zwo­ły­wa­nie posie­dzeń orga­nów przed­się­bior­cy, czy też zgła­sza­nie wnio­sków o wpis do reje­stru danych doty­czą­cych przedsiębiorcy.

Umo­co­wa­nie do podej­mo­wa­nia czyn­no­ści przed sąda­mi obej­mu­je moż­li­wość wystę­po­wa­nia w imie­niu przed­się­bior­cy przed wszyst­ki­mi sąda­mi powszech­ny­mi oraz sąda­mi admi­ni­stra­cyj­ny­mi, w tym doko­ny­wa­nie wszel­kich czyn­no­ści pro­ce­so­wych tj. wnie­sie­nie pozwu, cof­nię­cie powódz­twa, uzna­nie lub zrze­cze­nie się rosz­czeń, jak rów­nież zawar­cie ugo­dy. Pro­ku­rent może udzie­lić peł­no­moc­nic­twa pro­ce­so­we­go, a tak­że wno­sić środ­ki odwo­ław­cze od wyda­nych w spra­wie przed­się­bior­cy orze­czeń. Pro­ku­rent jest upraw­nio­ny do zawie­ra­nia umów o arbi­traż, a tak­że poro­zu­mień w postę­po­wa­niu polu­bow­nym. Ponad­to pro­ku­rent może repre­zen­to­wać moco­daw­cę przed orga­na­mi pań­stwo­wy­mi i samorządowymi.

Nato­miast umo­co­wa­nie do doko­ny­wa­nia czyn­no­ści poza­są­do­wych obej­mu­je moż­li­wość podej­mo­wa­nia czyn­no­ści han­dlo­wych zwią­za­nych z funk­cjo­no­wa­niem przed­się­bior­stwa. Tak więc pro­ku­rent może zawie­rać umo­wy kre­dy­tu lub pożycz­ki, udzie­lać porę­cze­nia.. Pro­ku­rent może rów­nież wysta­wić weksel. Poza skła­da­niem oświad­czeń woli, pro­ku­rent może doko­ny­wać rów­nież innych czyn­no­ści np. wezwa­nia dłuż­ni­ka do speł­nie­nia świad­cze­nia lub zawia­do­mie­nia o wadach rze­czy. Do czyn­no­ści poza­są­do­wych obję­tych pro­ku­rą nale­ży rów­nież zali­czyć zawie­ra­nie umów cywil­no­praw­nych, z zakre­su pra­wa han­dlo­we­go, pra­wa wła­sno­ści inte­lek­tu­al­nej i prze­my­sło­wej oraz pra­wa pracy.

War­to zauwa­żyć, że zgod­nie ze sta­no­wi­skiem Sądu Naj­wyż­sze­go na pro­ku­ren­cie nie cią­ży odpo­wie­dzial­ność za nie­zgło­sze­nie wnio­sku o ogło­sze­nie upa­dło­ści. Nie będzie on zatem obcią­żo­ny kon­se­kwen­cja­mi uchy­bie­nia obo­wiąz­ko­wi pod­ję­cia sto­sow­nych dzia­łań i zło­że­nia wnio­sku w odpo­wied­nim ter­mi­nie, ponie­waż czyn­ność zło­że­nia wnio­sku mie­ści się w zakre­sie upraw­nień pro­ku­ren­ta, a nie jego obowiązków.

Zakre­sem pro­ku­ry nie jest jed­nak obję­te umo­co­wa­nie do doko­na­nia czyn­no­ści praw­nej, na pod­sta­wie któ­rej nastę­pu­je zby­cie przed­się­bior­stwa, odda­nie go do cza­so­we­go korzy­sta­nia, a tak­że do zby­wa­nia i obcią­ża­nia nie­ru­cho­mo­ści – usta­no­wie­nie hipo­te­ki lub ogra­ni­czo­ne­go pra­wa rze­czo­we­go na nie­ru­cho­mo­ści. Zatem doko­na­nie sprze­da­ży, zamia­ny, daro­wi­zny, wnie­sie­nia tytu­łem wkła­du do spół­ki lub spół­dziel­ni przed­się­bior­stwa lub nie­ru­cho­mo­ści pozo­sta­je poza zakre­sem umo­co­wa­nia pro­ku­ren­ta. Do doko­na­nia takiej czyn­no­ści przez pro­ku­ren­ta koniecz­ne będzie udzie­le­nie przez przed­się­bior­cę peł­no­moc­nic­twa do poszcze­gól­nej czyn­no­ści. Nie­któ­rzy przed­sta­wi­cie­le dok­try­ny przy­chy­la­ją się do poglą­du, że powyż­sze ogra­ni­cze­nie w zby­wa­niu doty­czy nie tyl­ko czyn­no­ści o skut­ku roz­po­rzą­dza­ją­cym, ale rów­nież zobo­wią­zu­ją­cym. Powyż­sze ozna­cza­ło­by, że pro­ku­rent bez oddziel­ne­go peł­no­moc­nic­twa nie mógł­by zawrzeć np. umo­wy przed­wstęp­nej, w któ­rej zobo­wią­zał­by się w imie­niu przed­się­bior­cy do zby­cia przed­się­bior­stwa lub nieruchomości.

Pro­ku­ra nie może być prze­nie­sio­na na inną oso­bę. Ozna­cza to, że pro­ku­rent nie może wyzna­czyć pro­ku­ry sub­sty­tu­cyj­nej, a więc upo­waż­nić innej oso­by do podej­mo­wa­nia wszel­kich czyn­no­ści w zakre­sie udzie­lo­nej mu pro­ku­ry. Pro­ku­rent jest upraw­nio­ny jed­nak do usta­no­wie­nia peł­no­moc­ni­ka do poszcze­gól­nych czyn­no­ści lub pew­ne­go rodza­ju czyn­no­ści. Samo udzie­le­nie peł­no­moc­nic­twa przez pro­ku­ren­ta może nastą­pić tyl­ko w zakre­sie jego wła­sne­go umocowania.

Ograniczenie zakresu prokury

Zakres pro­ku­ry jest ure­gu­lo­wa­ny usta­wą, któ­ra nie prze­wi­du­je moż­li­wo­ści jej ogra­ni­cze­nia ze skut­kiem dla osób trze­cich, chy­ba że odręb­ne prze­pi­sy sta­no­wią ina­czej. Zatem wola przed­się­bior­cy zmie­rza­ją­ca do zmniej­sze­nia zakre­su udzie­lo­nej pro­ku­ry nie dopro­wa­dzi do wyłą­cze­nia upo­waż­nie­nia do doko­ny­wa­nia czyn­no­ści przez pro­ku­ren­ta. Takie ogra­ni­cze­nie bowiem nie będzie wywie­ra­ło skut­ków wobec osób trze­cich. Jed­nak­że w ramach sto­sun­ku wewnętrz­ne­go ogra­ni­cze­nie to może ist­nieć. W razie jego prze­kro­cze­nia pro­ku­rent może być odpo­wie­dzial­ny w sto­sun­ku wewnętrz­nym z przed­się­bior­cą. Takie ogra­ni­cze­nie może zostać usta­lo­ne np. w umo­wie o pra­cę łączą­cej stro­ny, na pod­sta­wie któ­rej pro­ku­rent jest zobo­wią­za­ny do podej­mo­wa­nia okre­ślo­nych dzia­łań. Zatem w ten spo­sób przed­się­bior­ca może ogra­ni­czyć dzia­ła­nia pro­ku­ren­ta do doko­ny­wa­nia czyn­no­ści np. tyl­ko w gra­ni­cach usta­lo­nych przez przed­się­bior­cę kwot. Jed­nak­że war­to zauwa­żyć, że czyn­ność doko­na­na przez pro­ku­ren­ta z prze­kro­cze­niem ogra­ni­czeń wyzna­czo­nych przez przed­się­bior­cę będzie w peł­ni waż­na, jeże­li mie­ści się w zakre­sie czyn­no­ści, któ­re może podej­mo­wać pro­ku­rent nie­pod­le­ga­ją­cy ogra­ni­cze­niom. W dok­try­nie  pod­no­si się jed­nak, że przed­się­bior­ca będzie mógł jed­nak powo­ły­wać się na ogra­ni­cze­nia pro­ku­ry wobec oso­by trze­ciej w sytu­acji, gdy pro­ku­rent nad­uży­wa pro­ku­ry celem wyrzą­dze­nia przed­się­bior­cy szko­dy, a oso­ba trze­cia świa­do­mie współ­dzia­ła z prokurentem.

Prokura oddziałowa

Zakres pro­ku­ry może być ogra­ni­czo­ny do zakre­su spraw wpi­sa­nych do reje­stru oddzia­łu przed­się­bior­stwa, jest to tzw. pro­ku­ra oddzia­ło­wa. Zatem dopusz­czal­ne jest usta­no­wie­nie osob­ne­go pro­ku­ren­ta do pro­wa­dze­nia spraw każ­de­go z utwo­rzo­nych przez przed­się­bior­cę oddzia­łów. Moż­li­we jest też usta­no­wie­nie jed­ne­go pro­ku­ren­ta do pro­wa­dze­nia spraw wszyst­kich oddzia­łów. Udzie­le­nie pro­ku­ry oddzia­ło­wej daje moż­li­wość więk­szej ochro­ny inte­re­sów przed­się­bior­cy, gdyż pro­ku­rent jest wów­czas upraw­nio­ny tyl­ko do dzia­ła­nia na okre­ślo­nym tere­nie w zakre­sie jed­nej jednostki.

Prokura łączna nieprawidłowa

Nale­ży pod­kre­ślić, iż pro­ku­ra może zosta­nie udzie­lo­na jed­nej oso­bie z zastrze­że­niem, że będzie mogła sku­tecz­nie repre­zen­to­wać przed­się­bior­cę tyl­ko łącz­nie z inną oso­bą. Do takiej sytu­acji docho­dzi, gdy oso­by udzie­la­ją­ce pro­ku­ry w imie­niu przed­się­bior­cy wska­zu­ją, że pro­ku­rent może doko­ny­wać w imie­niu spół­ki czyn­no­ści praw­nych tyl­ko we współ­dzia­ła­niu z jed­nym ze wspól­ni­ków bądź jed­nym z człon­ków zarzą­du. Jest to tzw. pro­ku­ra łącz­na nieprawidłowa.

Reprezentacja mieszana

Pro­ku­rent może rów­nież dzia­łać w ramach tzw. repre­zen­ta­cji mie­sza­nej łącz­nej przed­się­bior­cy wraz z człon­ka­mi zarzą­du. Ten rodzaj repre­zen­ta­cji pole­ga na łącz­nym dzia­ła­niu człon­ka lub człon­ków zarzą­du oraz pro­ku­ren­ta. Wów­czas zakres czyn­no­ści pro­ku­ren­ta jest wyzna­czo­ny zakre­sem kom­pe­ten­cji przy­zna­nych zarzą­do­wi jako orga­no­wi oso­by praw­nej. W kon­se­kwen­cji przy takim rodza­ju repre­zen­ta­cji pro­ku­rent może doko­ny­wać nie­któ­rych czyn­no­ści, któ­rych sam jako pro­ku­rent nie mógł­by doko­nać. W rezul­ta­cie czło­nek zarzą­du spół­ki z ogra­ni­czo­ną odpo­wie­dzial­no­ścią oraz pro­ku­rent, któ­rzy dzia­ła­ją łącz­nie mogą zbyć przed­się­bior­stwo, oddać je do cza­so­we­go korzy­sta­nia, zbyć nie­ru­cho­mość lub obcią­żyć nie­ru­cho­mość. Moż­li­wość doko­ny­wa­nia przez pro­ku­ren­ta łącz­nie z człon­kiem zarzą­du wszyst­kich czyn­no­ści miesz­czą­cych się w zakre­sie kom­pe­ten­cji przy­zna­nych zarzą­do­wi jako orga­no­wi oso­by praw­nej wyni­ka bowiem z samej usta­wy i jej prze­pi­sów, któ­re sta­wia­ją na rów­ni z dzia­ła­niem dwóch człon­ków zarzą­du dzia­ła­nia człon­ka zarzą­du wraz z pro­ku­ren­tem. Ponad­to współ­dzia­łać z człon­kiem zarzą­du spół­ki kapi­ta­ło­wej w ramach repre­zen­ta­cji mie­sza­nej może nie tyl­ko pro­ku­rent samo­dziel­ny, ale tak­że każ­dy z pro­ku­ren­tów, któ­rym udzie­lo­no pro­ku­ry łącznej.

Odwołanie i wygaśnięcie prokury

Pro­ku­ra może być w każ­dym cza­sie odwo­ła­na. Przed­się­bior­ca nie może się zaś zrzec tego upraw­nie­nia. W spół­kach oso­bo­wych pro­ku­rę może odwo­łać każ­dy wspól­nik mają­cy pra­wo do pro­wa­dze­nia spraw spół­ki, a w spół­kach kapi­ta­ło­wych każ­dy czło­nek zarzą­du. Pro­ku­ra wyga­śnie zawsze wraz ze śmier­cią pro­ku­ren­ta lub w związ­ku z wykre­śle­niem przed­się­bior­cy z reje­stru przed­się­bior­ców, a tak­że ogło­sze­nia upa­dło­ści, otwar­cia likwi­da­cji oraz prze­kształ­ce­nia przed­się­bior­cy. Nato­miast śmierć przed­się­bior­cy, czy też utra­ta lub ogra­ni­cze­nie zdol­no­ści do czyn­no­ści praw­nych nie spo­wo­du­ją wyga­śnię­cia prokury.

Powrót do spe­cja­li­za­cji — Reje­stra­cja spółek