W czasach szerokiego dostępu do Internetu oraz korzystania z mediów społecznościowych i tworzonych zarówno przez profesjonalistów, ale również amatorów filmików udostępnianych przez społeczność wirtualną, warto zastanowić się, komu przysługują autorskie prawa osobiste do przekazywanego pomiędzy użytkownikami utworów. Mogą to być zarówno filmy, jak i wystąpienia (performance) bądź nagrania influencerów, czy nagrania muzyczne oraz dzieła literackie. Poniżej wyjaśnimy komu autorskie prawa osobiste przysługują oraz jakie uprawnienia się z nimi wiążą.
Słowo wstępu
Autorskie prawa osobiste, jak wskazano we wstępie wiążą się z pojęciem utworu. Dopiero, gdy istnieje utwór możemy mówić, że komuś przysługuje prawo do niego. Utwór, zgodnie z definicją ustawową to każdy przejaw działalności twórczej. Może to być utwór, który został przez autora wytworzony z niczego, ale za utwór uważa się także dokonania opracowania utworu wcześniej istniejącego. Utworem zatem może być film, piosenka czy praca plastyczna. Nie są nim natomiast proste informacje prasowe czy dokumenty urzędowe.
Rozpoczęcie ochrony
Ochrona autorskich praw osobistych przysługuje od momentu wytworzenia utworu. Co więcej, nawet co do utworu nieukończonego autorskie prawa osobiste będą istniały.
Podmioty objęte ochroną
Autorskie prawa osobiste co do zasady przysługują twórcy bądź współtwórcom (jeżeli utwór był tworzony przez co najmniej dwie osoby). Ustawodawca wprowadził domniemanie równości udziałów każdego ze współtwórców w utworze, jeżeli chodzi o prawa autorskie majątkowe. W zakresie autorskich praw osobistych możemy znaleźć dwie szkoły – pierwsza wskazująca, że każdy z twórców posiada całość niezbywalnych praw autorskich osobistych, druga natomiast dopuszcza współdzielenie tych praw. Kolejnym z domniemań jest to, że za autora utworu uważa się osobę, której nazwisko zostało uwidocznione na utworze lub której nazwisko zostało przekazane do informacji publicznej. Nadto możliwe jest, aby twórca nie chciał ujawniać swojego nazwiska, wtedy jego prawa są wykonywane przez producenta, wydawcę bądź organizację zarządzania zbiorowymi prawami autorskimi.
Cechy autorskich praw osobistych
Autorskie prawa osobiste, a więc istnienie więzi pomiędzy twórcą a jego utworem charakteryzuje się następującymi cechami:
- niegraniczenie czasowe;
- niemożność zrzeczenia się;
- niemożność zbycia.
Więź twórcy z utworem
Komentatorzy podkreślają, że należy odróżniać więź twórcy z utworem, jaka charakteryzuje autorskie prawa osobiste od autorskich dóbr osobistych. Więź twórcy z utworem jest wypełnieniem dobra osobistego, jakim są autorskie prawa osobiste. Co więcej, wbrew nomenklaturze mamy do czynienia z jednym dobrem osobistym, wielość pojawia się natomiast w instrumentach służących ochronie tego dobra. Jedynie celem zakomunikowania warto zwrócić uwagę, iż w doktrynie nie zostało przesądzone, jaki charakter posiadać powinna więź z utworem, aby można było uznać ją za dobro osobiste – czy wystarczającym jest sam fakt stworzenia dzieła, czy też powinny być brane także relacje emocjonalne bądź uczuciowe.
Zakaz zbycia lub zrzeczenia
Zasadą jest zakaz zbycia lub zrzeczenia się autorskich praw osobistych jako ogółu praw twórcy utworu. Niemniej jednak niektórzy autorzy przyjmują, że możliwe jest zrzeczenie się niektórych z instrumentów prawnych, np. prawa nadzoru.
Katalog instrumentów prawnych
Autorskie prawa osobiste są chronione zarówno przez instrumenty ustawowe. Wśród ustawowych znajdziemy prawo do:
- autorstwa utworu;
- oznaczania utworu;
- nienaruszalności treści oraz formy utworu, jak również do jego wykorzystania w sposób rzetelny;
- decydowania o pierwszym publicznym udostępnieniu utworu;
- nadzoru, w jaki sposób utwór jest wykorzystywany.
Katalog ten został rozszerzony przez praktyków i komentatorów prawa o następujące instrumenty, które znajdują się w innych unormowaniach ustawowych, a mianowicie prawo:
- do dostępu do utworu;
- sprzeciwu w przypadku zniszczenia utworu;
- wydania publikacji zbiorowej;
- do wycofywania z obrotu w oparciu na interesy twórcze.
Ghostwriting
W polskim ustawodawstwie ghostwriting jest dopuszczalny w wąskim zakresie, a mianowicie dotyczących prac biograficznych czy przygotowywania wystąpień publicznych, np. dla polityków.
Umowy
Mając na uwadze ograniczone ramy niniejszego artykułu, jedynie celem zakomunikowania warto wskazać, iż zgodnie ze stanowiskiem części autorów autorskie prawa osobiste nie sprzeciwiają się temu, aby tworzone były umowy obligacyjne, które w sposób częściowy bądź całkowity ograniczą możliwość wykonywania autorskich praw osobistych (należy bowiem odróżniać autorskie prawa osobiste, które są niezbywalne od ich wykonywania, które cechy tej już nie posiadają). Unormowania takie mogą znaleźć się także w umowach dotyczących praw majątkowych, np. w umowie licencyjnej. Do postanowień takich możemy zaliczyć zgodę na publiczne udostępnienie utworu czy zobowiązanie do niewykonywania autorskich praw osobistych w określonym okresie czasu.
Powództwo o ochronę autorskich praw osobistych
Autorskie prawa osobiste mogą być chronione i egzekwowane w postępowaniu sądowym. W tym celu twórca może żądać od osoby, która naruszyła jego prawa takich działań jak zaniechanie czy podjęcie działań mających na celu usunięcie skutków naruszenia. Twórca może żądać także zadośćuczynienia bądź zapłaty określonej sumy na wybrany przez niego cel społeczny.
Podsumowanie
Autorskie prawa osobiste co do zasady przysługują twórcy utworu. Są one niezbywalne oraz nie można się ich zrzec. Komentatorzy dopuszczają jednak możliwość zrzeczenia się wykonywania praw z nich wynikających, np. na określony czas. W przypadku naruszenia autorskich praw osobistych osobie uprawnione przysługuje roszczenie o zaniechanie działania, a nawet o zadośćuczynienie od sprawcy szkody. Zachęcamy do kontaktu zarówno twórców, jak i wydawnictwa czy producentów do kontaktu z Kancelarią Prawną Radkiewicz Adwokaci i Radcowie Prawni.
Powrót do specjalizacji — Prawo autorskie