Nabywanie akcji własnych

Zgod­nie z prze­pi­sa­mi kodek­su spół­ek han­dlo­wych spół­ka akcyj­na co do zasa­dy nie może naby­wać akcji wła­snych tj. akcji wyemi­to­wa­nych przez nią samą. Ist­nie­ją jed­nak odstęp­stwa od tej regu­ły. Spół­ka akcyj­na może bowiem naby­wać akcje wła­sne jedy­nie w okre­ślo­nych sytu­acjach tj. spół­ka publicz­na może naby­wać akcje w celu wypeł­nie­nia zobo­wią­zań wyni­ka­ją­cych z instru­men­tów dłuż­nych zamien­nych na akcje, następ­nie naby­cie akcji przez spół­kę akcyj­ną może nastą­pić w dro­dze suk­ce­sji uni­wer­sal­nej. Nabyć akcje może rów­nież insty­tu­cja finan­so­wa, któ­ra naby­wa za wyna­gro­dze­niem w peł­ni pokry­te akcje na cudzy rachu­nek celem ich dal­szej odsprze­da­ży. Ponad­to naby­cie akcji może nastą­pić rów­nież w celu ich umo­rze­nia. Naby­cie w peł­ni pokry­tych akcji w dro­dze egze­ku­cji może rów­nież nastą­pić w celu zaspo­ko­je­nia rosz­czeń spół­ki, któ­rych nie moż­na zaspo­ko­ić w inny spo­sób z mająt­ku akcjo­na­riu­sza. Może rów­nież dojść do nie­od­płat­ne­go naby­cia akcji w peł­ni pokrytych.

Ponad­to naby­cie akcji wła­snych spół­ki akcyj­nej może nastą­pić, gdy doko­nu­je się:

1. naby­cia akcji w celu zapo­bie­że­nia bez­po­śred­nio zagra­ża­ją­cej spół­ce poważ­nej szkodzie;
2. naby­cia akcji, któ­re mają być zaofe­ro­wa­ne do naby­cia pra­cow­ni­kom lub oso­bom, któ­re były zatrud­nio­ne w spół­ce lub spół­ce z nią powią­za­nej przez okres co naj­mniej trzech lat;
3. naby­cia akcji na pod­sta­wie i w gra­ni­cach upo­waż­nie­nia udzie­lo­ne­go przez wal­ne zgro­ma­dze­nie — upo­waż­nie­nie powin­no okre­ślać warun­ki naby­cia, w tym mak­sy­mal­ną licz­bę akcji do naby­cia, okres upo­waż­nie­nia, któ­ry nie może prze­kra­czać pię­ciu lat, oraz mak­sy­mal­ną i mini­mal­ną wyso­kość zapła­ty za naby­wa­ne akcje, jeże­li naby­cie nastę­pu­je odpłatnie.

Jed­nak­że w powyż­szych trzech sytu­acjach naby­cie jest dozwo­lo­ne dopie­ro po speł­nie­niu łącz­nie dodat­ko­wych warun­ków tj.: naby­te akcje zosta­ły w peł­ni pokry­te; łącz­na war­tość nomi­nal­na naby­tych akcji nie prze­kra­cza 20% kapi­ta­łu zakła­do­we­go spół­ki, uwzględ­nia­jąc w tym rów­nież war­tość nomi­nal­ną pozo­sta­łych akcji wła­snych, któ­re nie zosta­ły przez spół­kę zby­te; łącz­na cena naby­cia akcji wła­snych, powięk­szo­na o kosz­ty ich naby­cia, nie jest wyż­sza od kapi­ta­łu rezer­wo­we­go, utwo­rzo­ne­go w tym celu może być prze­zna­czo­na do podzia­łu. Nale­ży rów­nież wska­zać, że powyż­sze zasa­dy doty­czą nie tyl­ko naby­cia przez spół­kę akcyj­ną akcji wła­snych, ale rów­nież w ten sam spo­sób, odno­szą się do naby­wa­nia akcji wła­snych spół­ki domi­nu­ją­cej przez spół­kę lub spół­dziel­nię zależ­ną. Ponad­to regu­la­cja rów­nież doty­czy osób dzia­ła­ją­cych na rachu­nek tych podmiotów.

Jaki jest cel ograniczenia możliwości nabywania akcji własnych?

Zauwa­żyć nale­ży, że celem ogra­ni­cze­nia w naby­wa­niu akcji wła­snych przez spół­kę akcyj­ną jest zabez­pie­cze­nie ochro­ny struk­tu­ry mająt­ko­wej spół­ki akcyj­nej i zapo­bie­że­nie pomniej­sza­niu jej akty­wów oraz wpły­wa­niu na pra­wa kor­po­ra­cyj­ne akcjo­na­riu­szy. Ponad­to prze­wi­dzia­ny zakaz naby­wa­nia w dro­dze czyn­no­ści praw­nych wła­snych akcji przez spół­kę ma na celu — jak wska­zał Sąd Naj­wyż­szy w jed­nym ze swych wyro­ków — zapo­bie­że­nie sytu­acjom, któ­re mogą, zagra­ża­jąc inte­re­som wie­rzy­cie­li, pro­wa­dzić do zmniej­sze­nia w ten spo­sób jej kapi­ta­łu akcyjnego.

Jakie są skutki naruszenia zakazu nabywania akcji własnych?

Kata­log zwol­nień jest zatem dość sze­ro­ki, jed­nak­że, jeże­li spół­ka nabę­dzie akcje w sytu­acji nie­do­zwo­lo­nej przez prze­pi­sy kodek­su spół­ek han­dlo­wych, wów­czas powsta­ją okre­ślo­ne kon­se­kwen­cje praw­ne. Pomi­mo zaka­zu naby­wa­nia akcji wła­snych spół­ki, prze­pi­sy kodek­su spół­ek han­dlo­wych nie prze­wi­du­ją sank­cji nie­waż­no­ści, któ­ra mogła­by ewen­tu­al­nie gro­zić dzia­ła­niu sprzecz­ne­mu z usta­wą. Zatem naby­cie akcji wła­snych spół­ki akcyj­nej, wbrew naru­sze­niu zaka­zu jest waż­ne, acz­kol­wiek tyl­ko w zakre­sie skut­ku roz­po­rzą­dza­ją­ce­go oraz zobo­wią­zu­ją­co-roz­po­rzą­dza­ją­ce­go, nato­miast umo­wa naby­cia akcji wła­snych tyl­ko zobo­wią­zu­ją­ca do prze­nie­sie­nia akcji na spół­kę będzie nieważna.

Zatem czyn­ność zby­cia akcji wła­snej nastą­pi dopie­ro wów­czas, gdy zosta­nie zawar­ta umo­wa sprze­da­ży oraz zosta­nie prze­nie­sio­ne posia­da­nie doku­men­tu akcji — czy­li nastą­pi czyn­ność roz­po­rzą­dza­ją­ca. Do momen­tu doj­ścia do skut­ku czyn­no­ści roz­po­rzą­dza­ją­cej umo­wa sprze­da­ży w zakre­sie zobo­wią­zu­ją­cym jest nie­waż­na i żad­na ze stron nie ma moż­li­wo­ści egze­kwo­wa­nia speł­nie­nia świad­cze­nia przez dru­gą stro­nę. Jeże­li jed­nak jed­na ze stron speł­ni­ła swo­je świad­cze­nie, czy­li spół­ka zapła­ci­ła cenę, a sku­tek roz­po­rzą­dza­ją­cy nie miał miej­sca, to spół­ka będzie mogła się doma­gać zwro­tu zapła­co­nej kwo­ty na pod­sta­wie prze­pi­sów o bez­pod­staw­nym wzbogaceniu.

Istot­ne jest, że powyż­sza regu­la­cja niwe­lu­je sku­tek nie­waż­no­ści w związ­ku z naru­sze­niem zasad naby­wa­nia akcji wła­snych, jed­nak­że tyl­ko jeśli inne dzia­ła­nia nie naru­szy­ły odręb­nych prze­pi­sów, któ­re mogły­by powo­do­wać nie­waż­ność tej czyn­no­ści praw­nej. Zatem powyż­sza lega­li­za­cja nastę­pu­je tyl­ko, gdy czyn­ność jest doko­na­na zgod­nie z powyż­szy­mi zasa­da­mi. W związ­ku z naby­ciem akcji wła­snych spół­ka nie może jed­nak wyko­ny­wać praw udzia­ło­wych z wła­snych akcji, z wyjąt­kiem upraw­nień do ich zby­cia lub wyko­ny­wa­nia czyn­no­ści, któ­re zmie­rza­ją do zacho­wa­nia praw. Zasa­dę tą sto­su­je się nie tyl­ko do legal­ne­go lub nie­le­gal­ne­go naby­cia akcji wła­snych przez spół­kę, ale rów­nież do obję­cia akcji. Ponad­to tych praw nie może wyko­ny­wać rów­nież spół­ka lub spół­dziel­nia zależ­na, a tak­że oso­by dzia­ła­ją­ce na ich rachu­nek. Ta sama zasa­da obo­wią­zu­je w sto­sun­ku do powier­ni­ka spół­ki domi­nu­ją­cej, któ­ry nabył jej akcje na rachu­nek spół­ki dominującej.

Jakie prawa można wykonywać z akcji własnych?

Brak moż­li­wo­ści wyko­ny­wa­nia praw udzia­ło­wych ozna­cza, że spół­ka akcyj­na, któ­ra naby­ła akcje wła­sne nie ma moż­li­wo­ści wyko­ny­wa­nia praw mająt­ko­wych oraz orga­ni­za­cyj­nych, a więc nie może wyko­ny­wać m.in. pra­wa gło­su, pra­wa pobo­ru, pra­wa do dywi­den­dy. Brak moż­li­wo­ści wyko­ny­wa­nia pra­wa gło­su został skon­stru­owa­ny w celu unie­moż­li­wie­nia zarzą­do­wi posia­da­nia wpły­wu na uchwa­ły wal­ne­go zgromadzenia.

W takiej sytu­acji moż­li­we jest jed­nak wyko­ny­wa­nie czyn­no­ści, któ­re zmie­rza­ją do zacho­wa­nia pra­wa, czy­li czyn­no­ści zacho­waw­czych. Przy­kła­dem takiej czyn­no­ści jest wyto­cze­nie powódz­twa o usta­le­nie, że pra­wa z akcji nale­żą do spół­ki. Nato­miast w dok­try­nie nie ma zgod­no­ści, czy moż­na wyko­ny­wać pra­wo gło­su z naby­tych akcji, w ramach podej­mo­wa­nych czyn­no­ści zacho­waw­czych. Zatem spół­ka może w ramach czyn­no­ści zacho­waw­czych korzy­stać z ochro­ny posia­da­nych akcji, jed­nak­że nie może wyko­ny­wać dzia­łań wewnątrz­kor­po­ra­cyj­nych, tj. nie może np. skar­żyć uchwał. Nato­miast spół­ka może wyta­czać powódz­twa win­dy­ka­cyj­ne oraz o wyda­nie akcji, jak rów­nież może zaskar­żyć wpis do księ­gi akcyj­nej lub prze­ciw­sta­wiać się zaję­ciu egzekucyjnemu.

Wyłą­cze­nie przez prze­pi­sy kodek­su spół­ek han­dlo­wych pra­wa do pobie­ra­nia dywi­den­dy z naby­tych akcji wła­snych, nale­ży rozu­mieć za czę­ścią przed­sta­wi­cie­li dok­try­ny jako sytu­ację, w któ­rej rosz­cze­nie o wypła­tę dywi­den­dy w ogó­le nie powsta­nie. Ozna­cza to, że zysk nale­ży w takiej sytu­acji roz­dzie­lić pomię­dzy pozo­sta­łych akcjo­na­riu­szy w sto­sun­ku do licz­by akcji.

Nato­miast jeże­li spół­ka akcyj­na odsprze­da akcje wła­sne oso­bie trze­ciej, to wów­czas zno­wu jest moż­li­we wyko­ny­wa­nie praw z tych akcji. Upraw­nie­nie do zby­wa­nia akcji wła­snych nie jest bowiem zawie­szo­ne. Celem prze­pi­su zaka­zu­ją­ce­go wyko­ny­wa­nie praw z akcji jest bowiem pozba­wie­nie spół­ki ewen­tu­al­nych korzy­ści zwią­za­nych z posia­da­niem akcji wła­snych. Spół­ka nie może rów­nież roz­po­rzą­dzać przy­szły­mi wie­rzy­tel­no­ścia­mi z tytu­łu pra­wa do dywi­den­dy, któ­re powsta­nie w przy­szło­ści z zawie­szo­nych praw udzia­ło­wych akcji własnych.

Naby­cie akcji wła­snych spół­ki przez oso­bę trze­cią, dzia­ła­ją­cą na rachu­nek spół­ki, jest dozwo­lo­ne, jeże­li spół­ka jest rów­nież upraw­nio­na do naby­cia tych akcji. W tej sytu­acji powier­nik spół­ki dzia­ła na zle­ce­nie i na rachu­nek spół­ki. Przy obli­cza­niu udzia­łu akcji wła­snych w kapi­ta­le zakła­do­wym wli­cza się war­tość akcji posia­da­nych przez spół­kę lub spół­dziel­nię zależ­ną oraz oso­bę trze­cią, dzia­ła­ją­cą na rachu­nek spół­ki albo spół­ki lub spół­dziel­ni od niej zależnej.

Wyda­je się, że nale­ży nega­tyw­nie odnieść się do moż­li­wo­ści obcią­ża­nia akcji wła­snych np. zasta­wie­nia akcji lub usta­no­wie­nia użyt­ko­wa­nia. Doko­ny­wa­nie tych czyn­no­ści będzie w isto­cie sta­no­wi­ło nie tyl­ko wyko­ny­wa­nie praw udzia­ło­wych, ale rów­nież czer­pa­nie korzy­ści z tego typu umów, a więc z akcji wła­snych. Nie­któ­rzy dopusz­cza­ją taką moż­li­wość z uwa­gi na fakt, że pra­wa z akcji będzie wyko­ny­wał zastaw­nik lub użytkownik.

Zarząd spół­ki doko­nu­je czyn­no­ści zwią­za­nych z wyko­ny­wa­niem ogra­ni­czo­ne­go pra­wa do zby­cia (lub wyko­na­nia czyn­no­ści, któ­re zacho­wu­ją te pra­wa). Zarząd spół­ki może być ogra­ni­czo­ny na przy­kład przez sta­tu­to­wą koniecz­ność uzy­ska­nia zgo­dy rady nad­zor­czej lub wal­ne­go zgro­ma­dze­nia. W takim przy­pad­ku czyn­ność praw­na będzie waż­na, lecz zarząd odpo­wia­dać będzie za naru­sze­nie umowy/statutu spółki.

Ponad­to w kon­tek­ście doko­ny­wa­nia czyn­no­ści sprzecz­nych z prze­pi­sa­mi k.s.h. zauwa­żyć nale­ży, że człon­ko­wie zarzą­du pono­szą odpo­wie­dzial­ność za szko­dę wyrzą­dzo­ną bez­praw­nym dzia­ła­niem, chy­ba że nie pono­szą oni winy Lega­li­za­cja naby­cia akcji wła­snych spół­ki akcyj­nej z naru­sze­niem kodek­su spół­ek han­dlo­wych, nie uwal­nia człon­ków zarzą­du od odpo­wie­dzial­no­ści kar­nej. Czło­nek zarzą­du albo likwi­da­tor, któ­ry dopusz­cza do naby­cia przez spół­kę han­dlo­wą wła­snych udzia­łów lub akcji albo do bra­nia ich w zastaw pod­le­ga grzyw­nie, karze ogra­ni­cze­nia wol­no­ści albo pozba­wie­nia wol­no­ści do 6 mie­się­cy. Kodeks spół­ek han­dlo­wych nie wska­zu­je, czy w związ­ku z naby­ciem przez spół­kę akcji wła­snych usta­je obo­wią­zek pokry­cia tych akcji przez spół­kę. Dok­try­na przyj­mu­je, że obo­wią­zek ten rów­nież ule­ga zawie­sze­niu oraz aktu­ali­zu­je się w chwi­li naby­cia akcji przez oso­bę trzecią.

Na koniec wska­zać nale­ży, że naby­cie akcji wła­snych nale­ży odróż­nić od obej­mo­wa­nia akcji wła­snych, któ­re rów­nież jest zaka­za­ne, jed­nak­że doty­czy innej sytu­acji. W przy­pad­ku obej­mo­wa­nia akcji docho­dzi do naby­cia akcji, któ­re jesz­cze nie mia­ły wła­ści­cie­la. Nato­miast w przy­pad­ku naby­cia akcji wła­snych docho­dzi do ich przej­ścia z akcjo­na­riu­sza na spół­kę. W przy­pad­ku zaka­zu obej­mo­wa­nia akcji wła­snych przez spół­kę akcyj­ną ist­nie­je bez­względ­ny zakaz takiej czyn­no­ści, nie ma bowiem od nie­go żad­ne­go odstępstwa.

Podsumowanie

Reasu­mu­jąc, mimo że naby­wa­nie przez spół­kę akcyj­ną akcji wyemi­to­wa­nych przez nią samą jest co do zasa­dy nie­do­pusz­czal­ne, ist­nie­ją sytu­acje, w któ­rych skup akcji wła­snych jest w świe­tle obo­wią­zu­ją­ce­go w Pol­sce pra­wa dozwo­lo­ny. Jeśli pro­wa­dzi­cie Pań­stwo dzia­łal­ność gospo­dar­czą w for­mie spół­ki akcyj­nej i roz­wa­ża­cie Pań­stwo naby­cie akcji wła­snych zachę­ca­my do kon­tak­tu z Kan­ce­la­rią Praw­ną Rad­kie­wicz Adwo­ka­ci i Rad­co­wie Praw­ni, któ­ra dora­dzi Pań­stwu jak w bez­piecz­ny i zara­zem sku­tecz­ny spo­sób doko­nać sku­pu akcji własnych.

Powrót do spe­cja­li­za­cji — Reje­stra­cja spółek