Zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych spółka akcyjna co do zasady nie może nabywać akcji własnych tj. akcji wyemitowanych przez nią samą. Istnieją jednak odstępstwa od tej reguły. Spółka akcyjna może bowiem nabywać akcje własne jedynie w określonych sytuacjach tj. spółka publiczna może nabywać akcje w celu wypełnienia zobowiązań wynikających z instrumentów dłużnych zamiennych na akcje, następnie nabycie akcji przez spółkę akcyjną może nastąpić w drodze sukcesji uniwersalnej. Nabyć akcje może również instytucja finansowa, która nabywa za wynagrodzeniem w pełni pokryte akcje na cudzy rachunek celem ich dalszej odsprzedaży. Ponadto nabycie akcji może nastąpić również w celu ich umorzenia. Nabycie w pełni pokrytych akcji w drodze egzekucji może również nastąpić w celu zaspokojenia roszczeń spółki, których nie można zaspokoić w inny sposób z majątku akcjonariusza. Może również dojść do nieodpłatnego nabycia akcji w pełni pokrytych.
Ponadto nabycie akcji własnych spółki akcyjnej może nastąpić, gdy dokonuje się:
- nabycia akcji w celu zapobieżenia bezpośrednio zagrażającej spółce poważnej szkodzie;
- nabycia akcji, które mają być zaoferowane do nabycia pracownikom lub osobom, które były zatrudnione w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej trzech lat;
- nabycia akcji na podstawie i w granicach upoważnienia udzielonego przez walne zgromadzenie — upoważnienie powinno określać warunki nabycia, w tym maksymalną liczbę akcji do nabycia, okres upoważnienia, który nie może przekraczać pięciu lat, oraz maksymalną i minimalną wysokość zapłaty za nabywane akcje, jeżeli nabycie następuje odpłatnie.
Jednakże w powyższych trzech sytuacjach nabycie jest dozwolone dopiero po spełnieniu łącznie dodatkowych warunków tj.: nabyte akcje zostały w pełni pokryte; łączna wartość nominalna nabytych akcji nie przekracza 20% kapitału zakładowego spółki, uwzględniając w tym również wartość nominalną pozostałych akcji własnych, które nie zostały przez spółkę zbyte; łączna cena nabycia akcji własnych, powiększona o koszty ich nabycia, nie jest wyższa od kapitału rezerwowego, utworzonego w tym celu może być przeznaczona do podziału. Należy również wskazać, że powyższe zasady dotyczą nie tylko nabycia przez spółkę akcyjną akcji własnych, ale również w ten sam sposób, odnoszą się do nabywania akcji własnych spółki dominującej przez spółkę lub spółdzielnię zależną. Ponadto regulacja również dotyczy osób działających na rachunek tych podmiotów.
Jaki jest cel ograniczenia możliwości nabywania akcji własnych?
Zauważyć należy, że celem ograniczenia w nabywaniu akcji własnych przez spółkę akcyjną jest zabezpieczenie ochrony struktury majątkowej spółki akcyjnej i zapobieżenie pomniejszaniu jej aktywów oraz wpływaniu na prawa korporacyjne akcjonariuszy. Ponadto przewidziany zakaz nabywania w drodze czynności prawnych własnych akcji przez spółkę ma na celu — jak wskazał Sąd Najwyższy w jednym ze swych wyroków — zapobieżenie sytuacjom, które mogą, zagrażając interesom wierzycieli, prowadzić do zmniejszenia w ten sposób jej kapitału akcyjnego.
Jakie są skutki naruszenia zakazu nabywania akcji własnych?
Katalog zwolnień jest zatem dość szeroki, jednakże, jeżeli spółka nabędzie akcje w sytuacji niedozwolonej przez przepisy kodeksu spółek handlowych, wówczas powstają określone konsekwencje prawne. Pomimo zakazu nabywania akcji własnych spółki, przepisy kodeksu spółek handlowych nie przewidują sankcji nieważności, która mogłaby ewentualnie grozić działaniu sprzecznemu z ustawą. Zatem nabycie akcji własnych spółki akcyjnej, wbrew naruszeniu zakazu jest ważne, aczkolwiek tylko w zakresie skutku rozporządzającego oraz zobowiązująco-rozporządzającego, natomiast umowa nabycia akcji własnych tylko zobowiązująca do przeniesienia akcji na spółkę będzie nieważna.
Zatem czynność zbycia akcji własnej nastąpi dopiero wówczas, gdy zostanie zawarta umowa sprzedaży oraz zostanie przeniesione posiadanie dokumentu akcji — czyli nastąpi czynność rozporządzająca. Do momentu dojścia do skutku czynności rozporządzającej umowa sprzedaży w zakresie zobowiązującym jest nieważna i żadna ze stron nie ma możliwości egzekwowania spełnienia świadczenia przez drugą stronę. Jeżeli jednak jedna ze stron spełniła swoje świadczenie, czyli spółka zapłaciła cenę, a skutek rozporządzający nie miał miejsca, to spółka będzie mogła się domagać zwrotu zapłaconej kwoty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Istotne jest, że powyższa regulacja niweluje skutek nieważności w związku z naruszeniem zasad nabywania akcji własnych, jednakże tylko jeśli inne działania nie naruszyły odrębnych przepisów, które mogłyby powodować nieważność tej czynności prawnej. Zatem powyższa legalizacja następuje tylko, gdy czynność jest dokonana zgodnie z powyższymi zasadami. W związku z nabyciem akcji własnych spółka nie może jednak wykonywać praw udziałowych z własnych akcji, z wyjątkiem uprawnień do ich zbycia lub wykonywania czynności, które zmierzają do zachowania praw. Zasadę tą stosuje się nie tylko do legalnego lub nielegalnego nabycia akcji własnych przez spółkę, ale również do objęcia akcji. Ponadto tych praw nie może wykonywać również spółka lub spółdzielnia zależna, a także osoby działające na ich rachunek. Ta sama zasada obowiązuje w stosunku do powiernika spółki dominującej, który nabył jej akcje na rachunek spółki dominującej.
Jakie prawa można wykonywać z akcji własnych?
Brak możliwości wykonywania praw udziałowych oznacza, że spółka akcyjna, która nabyła akcje własne nie ma możliwości wykonywania praw majątkowych oraz organizacyjnych, a więc nie może wykonywać m.in. prawa głosu, prawa poboru, prawa do dywidendy. Brak możliwości wykonywania prawa głosu został skonstruowany w celu uniemożliwienia zarządowi posiadania wpływu na uchwały walnego zgromadzenia.
W takiej sytuacji możliwe jest jednak wykonywanie czynności, które zmierzają do zachowania prawa, czyli czynności zachowawczych. Przykładem takiej czynności jest wytoczenie powództwa o ustalenie, że prawa z akcji należą do spółki. Natomiast w doktrynie nie ma zgodności, czy można wykonywać prawo głosu z nabytych akcji, w ramach podejmowanych czynności zachowawczych. Zatem spółka może w ramach czynności zachowawczych korzystać z ochrony posiadanych akcji, jednakże nie może wykonywać działań wewnątrzkorporacyjnych, tj. nie może np. skarżyć uchwał. Natomiast spółka może wytaczać powództwa windykacyjne oraz o wydanie akcji, jak również może zaskarżyć wpis do księgi akcyjnej lub przeciwstawiać się zajęciu egzekucyjnemu.
Wyłączenie przez przepisy kodeksu spółek handlowych prawa do pobierania dywidendy z nabytych akcji własnych, należy rozumieć za częścią przedstawicieli doktryny jako sytuację, w której roszczenie o wypłatę dywidendy w ogóle nie powstanie. Oznacza to, że zysk należy w takiej sytuacji rozdzielić pomiędzy pozostałych akcjonariuszy w stosunku do liczby akcji.
Natomiast jeżeli spółka akcyjna odsprzeda akcje własne osobie trzeciej, to wówczas znowu jest możliwe wykonywanie praw z tych akcji. Uprawnienie do zbywania akcji własnych nie jest bowiem zawieszone. Celem przepisu zakazującego wykonywanie praw z akcji jest bowiem pozbawienie spółki ewentualnych korzyści związanych z posiadaniem akcji własnych. Spółka nie może również rozporządzać przyszłymi wierzytelnościami z tytułu prawa do dywidendy, które powstanie w przyszłości z zawieszonych praw udziałowych akcji własnych.
Nabycie akcji własnych spółki przez osobę trzecią, działającą na rachunek spółki, jest dozwolone, jeżeli spółka jest również uprawniona do nabycia tych akcji. W tej sytuacji powiernik spółki działa na zlecenie i na rachunek spółki. Przy obliczaniu udziału akcji własnych w kapitale zakładowym wlicza się wartość akcji posiadanych przez spółkę lub spółdzielnię zależną oraz osobę trzecią, działającą na rachunek spółki albo spółki lub spółdzielni od niej zależnej.
Wydaje się, że należy negatywnie odnieść się do możliwości obciążania akcji własnych np. zastawienia akcji lub ustanowienia użytkowania. Dokonywanie tych czynności będzie w istocie stanowiło nie tylko wykonywanie praw udziałowych, ale również czerpanie korzyści z tego typu umów, a więc z akcji własnych. Niektórzy dopuszczają taką możliwość z uwagi na fakt, że prawa z akcji będzie wykonywał zastawnik lub użytkownik.
Zarząd spółki dokonuje czynności związanych z wykonywaniem ograniczonego prawa do zbycia (lub wykonania czynności, które zachowują te prawa). Zarząd spółki może być ograniczony na przykład przez statutową konieczność uzyskania zgody rady nadzorczej lub walnego zgromadzenia. W takim przypadku czynność prawna będzie ważna, lecz zarząd odpowiadać będzie za naruszenie umowy/statutu spółki.
Ponadto w kontekście dokonywania czynności sprzecznych z przepisami k.s.h. zauważyć należy, że członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną bezprawnym działaniem, chyba że nie ponoszą oni winy. Legalizacja nabycia akcji własnych spółki akcyjnej z naruszeniem kodeksu spółek handlowych, nie uwalnia członków zarządu od odpowiedzialności karnej. Członek zarządu albo likwidator, który dopuszcza do nabycia przez spółkę handlową własnych udziałów lub akcji albo do brania ich w zastaw podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy. Kodeks spółek handlowych nie wskazuje, czy w związku z nabyciem przez spółkę akcji własnych ustaje obowiązek pokrycia tych akcji przez spółkę. Doktryna przyjmuje, że obowiązek ten również ulega zawieszeniu oraz aktualizuje się w chwili nabycia akcji przez osobę trzecią.
Na koniec wskazać należy, że nabycie akcji własnych należy odróżnić od obejmowania akcji własnych, które również jest zakazane, jednakże dotyczy innej sytuacji. W przypadku obejmowania akcji dochodzi do nabycia akcji, które jeszcze nie miały właściciela. Natomiast w przypadku nabycia akcji własnych dochodzi do ich przejścia z akcjonariusza na spółkę. W przypadku zakazu obejmowania akcji własnych przez spółkę akcyjną istnieje bezwzględny zakaz takiej czynności, nie ma bowiem od niego żadnego odstępstwa.
Podsumowanie
Reasumując, mimo że nabywanie przez spółkę akcyjną akcji wyemitowanych przez nią samą jest co do zasady niedopuszczalne, istnieją sytuacje, w których skup akcji własnych jest w świetle obowiązującego w Polsce prawa dozwolony. Jeśli prowadzicie Państwo działalność gospodarczą w formie spółki akcyjnej i rozważacie Państwo nabycie akcji własnych zachęcamy do kontaktu z naszą Kancelarią prawną, która doradzi Państwu jak w bezpieczny i zarazem skuteczny sposób dokonać skupu akcji własnych.
Powrót do specjalizacji — Rejestracja spółek