Akcjonariuszom przysługuje prawo poboru akcji, które zapewnia utrzymanie w spółce akcyjnej dotychczasową strukturę kapitałową. Jest to prawo, które faworyzuje obecnych akcjonariuszy. Jednakże, gdy wymaga tego interes spółki, prawo poboru może zostać ograniczone lub też odebrane. W jaki sposób zatem należy właściwie przeprowadzić procedurę pozbawienia lub ograniczenia tego prawa akcjonariuszom?
Prawo poboru akcji
W pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych prawo poboru jest prawem pierwszeństwa do objęcia nowych akcji w stosunku do liczby posiadanych akcji. Prawo to jest jednym z podstawowych praw udziałowych, przy tym ma charakter warunkowy, gdyż jego realizacja zależy od dwóch czynników. Możliwość realizacji tego prawa aktualizuje się dopiero w momencie podjęcia przez walne zgromadzenie uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego, natomiast dalsze istnienie tego prawa zależy od braku uchwalenia jego ograniczeń.
Powyższy warunkowy charakter nie jest jednak uzależniony od realizacji prawa poboru w tym sensie, że prawo to nie wyczerpuje się, jeżeli akcjonariusz skorzysta z tego prawa. Prawo objęcia akcji z pierwszeństwem przed osobami trzecimi będzie mogło być wykonywane za każdym razem. Prawo poboru ma charakter ekspektatywy (prawa warunkowego), które jest zrealizowane dopiero w chwili rejestracji uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego. Zatem objęcie akcji oraz wpis podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru spowoduje, iż prawo poboru przekształci się w prawo udziałowe. Prawo poboru jest uważane za wierzytelność akcjonariusza wobec spółki, która służy realizacji prawa udziałowego. Natomiast należy wskazać, że prawo poboru nie przysługuje uprawnionym ze świadectw użytkowych, nie stanowią one udziału w kapitale zakładowym, wedle którego dokonywany jest przydział nowych akcji. Świadectwa użytkowe są bowiem wydawane za umorzone akcje, zatem stanowią one etap stopniowego wyjścia akcjonariusza ze spółki.
Prawo poboru jest więc szczególnym uprawnieniem akcjonariuszy, które przyznaje im pierwszeństwo do objęcia akcji nowej emisji w trybie subskrypcji zamkniętej. Nie można tego prawa jednak utożsamiać w pełni z prawem do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Akcjonariusze mają prawo do objęcia akcji w stosunku do liczby posiadanych akcji. Oznacza to, że musi być zachowana odpowiednia proporcja przy przyznawaniu akcji nowej emisji. Jednakże powyższe nie powoduje, że musi być zachowany stosunek 1:1, czyli na jedną posiadaną akcję przypada jedna nowa akcja. Możliwe jest, że np. prawo poboru jednej akcji nowej emisji będzie przypadać na każde dwie już posiadane akcje, może to być również uregulowane odwrotnie. Istotą jest jednak zachowanie tej samej proporcji wobec wszystkich akcjonariuszy.
Warto również wyjaśnić, że prawo poboru jest prawem o charakterze majątkowym. Zatem jest to prawo zbywalne, ale tylko w przypadku powstania konkretnego prawa w następstwie uchwalonej określonej już emisji akcji. Niezbywalne będzie natomiast nieskonkretyzowane ogólne prawo poboru w stosunku do przyszłych emisji, które jeszcze nie miały miejsca. Należy również zauważyć, że możliwe jest również zrzeczenie się konkretnego prawa poboru akcji, jednakże dopiero w sytuacji, gdy została podjęta uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego. Zrzeczenie się takiego prawa poboru może znaleźć zastosowanie, gdy po podjęciu uchwały o podwyższeniu kapitału, akcjonariusze zmienili zdanie co do obejmowania przez nich akcji i chcą umożliwić inwestorowi objęcie tych akcji w szybkim trybie. Ważne jest, że do takiego zrzeczenia się prawa poboru będzie wymagana zgoda spółki, gdyż zrzeczenie będzie powodowało zwolnienie z długu spółki i wygaśnięcie wierzytelności. Zgodę w imieniu spółki na zwolnienie z długu będzie wyrażał zarząd. Podkreślić należy, że prawo poboru przysługuje dotychczasowym akcjonariuszom, których określa się na dzień poboru, chyba że zostali oni tego prawa pozbawieni.
Należy podkreślić, że prawo poboru nie będzie przysługiwać użytkownikowi oraz zastawnikowi akcji, bez znaczenia bowiem pozostaje okoliczność, iż mają oni prawo głosu będą oni mieli dodatkowo obowiązek wydania akcjonariuszowi dokumentu akcji, jeżeli jest to konieczne do realizacji prawa poboru. Natomiast prawo poboru może przysługiwać powiernikowi, na którego akcjonariusz w drodze czynności powierniczej przeniósł akcje lub prawo poboru tytułem zabezpieczenia wierzytelności. Są jednak poglądy wskazujące, że możliwe będzie również zastawienie konkretnego prawa poboru co określonej emisji akcji. Jednakże możliwość zastawienia takiego prawa nie będzie miało dużego znaczenia, z uwagi na fakt, iż jest to prawo krótko istniejące.
W uchwale podjętej w celu podniesienia kapitału zakładowego walne zgromadzenie decyduje, czy akcje nowej emisji będą akcjami zwykłymi, czy też akcjami uprzywilejowanymi, czy akcjonariuszom mają przysługiwać osobiste uprawnienia. Natomiast akcjonariusze poprzednich emisji, którym przysługują akcje uprzywilejowane nie mają roszczenia o wydanie im akcji tego samego rodzaju, czyli również uprzywilejowanych, gdyż emitowane są tylko akcje zwykłe. Zgodnie z zasadą jednakowego traktowania akcjonariuszy w takich samych okolicznościach, jeżeli wcześniej istniały akcje zwykłe i uprzywilejowane, wówczas wszyscy obejmują liczbę akcji odpowiednią do poprzedniego stanu posiadania.
Wyjaśnić ponadto należy, że ograniczenie prawa poboru będzie polegało na tym, że pewna ilość akcji zostaje wyłączona spod prawa poboru. Nie można natomiast wyłączyć konkretnych wspólników od prawa poboru. W ten sposób, za stanowiskiem niektórych przedstawicieli doktryny, prawo poboru będzie przysługiwać albo wszystkim wspólnikom co do całości lub części nowej emisji akcji albo żadnemu wspólnikowi. Powyższa konkluzja jest zgodna z zasadą równego traktowania akcjonariuszy, trudno jest bowiem zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, że należy uznać możliwość ograniczenia prawa poboru w stosunku tylko do niektórych akcjonariuszy.
Interes spółki
Wskazać należy, że pozbawienie akcjonariusza prawa podmiotowego w postaci prawa poboru jest czynnością wyjątkową i może być to dokonane tylko i wyłącznie w interesie spółki, nie natomiast wspólników. Przy zrealizowaniu tego celu, trzeba brać pod uwagę przedmiot działalności spółki i jej interesy oraz sytuację finansową. Akcjonariusze mogą być pozbawieni prawa poboru w całości lub części, istotne jest jednak zachowanie proporcji do dotychczasowego stanu posiadania akcji, gdyż nierównomierne pozbawienie prawa poboru może spowodować, że gorzej potraktowani akcjonariusze będą chcieli zaskarżyć uchwałę dotyczącą pozbawienia lub ograniczenia prawa poboru. Podstawą do takiego żądania będzie nierówne traktowanie akcjonariuszy w tych samych okolicznościach.
Wyjaśnić należy, że pozbawienie akcjonariuszy prawa poboru w interesie spółki może wystąpić np. gdy pozostawienie dotychczasowej struktury kapitałowej oraz przystąpienie do spółki nowego inwestora w drodze subskrypcji prywatnej zapewni spółce środki finansowe lub wkłady niepieniężne, przykładowo nieruchomości lub maszyny, których dotychczasowi akcjonariusze nie są w stanie wnieść w postaci wkładów za objęte akcje.
Natomiast pozbawienie prawa poboru akcji w całości lub w części będzie usprawiedliwione interesem spółki, jeżeli inwestor, poza tym, że wniesie wkłady pieniężne, które byliby w stanie wnieść również akcjonariusze, zapewni spółce dodatkowe usługi lub świadczenia, stanowiące przedmiot odrębnych umów pomiędzy spółką, a tym akcjonariuszem tj. np. włączenie do sieci dystrybucyjnej, czy też dostarczenie nowych technologii spółce. Interes spółki w pozbawieniu akcjonariuszy prawa poboru jest w szczególności usprawiedliwiony, jeżeli inwestor — przyszły akcjonariusz, uzależnia zawarcie takich dodatkowych umów, od uzyskania określonej ilości akcji w spółce. Przy tym uzyskanie tych świadczeń nie będzie możliwe w drodze zawarcia odrębnych umów po rozsądnych cenach. Podkreślić należy, że interes spółki nie może być utożsamiany z interesem części czy większości akcjonariuszy.
Sąd Najwyższy wskazuje jednak, że nie można wykluczyć możliwości wyłączenia prawa poboru w stosunku tylko do niektórych akcjonariuszy, bowiem wymóg równego traktowania akcjonariuszy nie ma charakteru absolutnego. W sytuacjach obiektywnie uzasadnionych nierównoprawne potraktowanie akcjonariuszy może nastąpić, w rzeczywistym interesie spółki, który nie jest tożsamy z interesem akcjonariuszy większościowych.
Pozbawienie prawa poboru powinno być zgodne z interesem spółki oraz przedmiotem jej działalności, to drugie kryterium jest szczególnie istotne przy emisji akcji za aporty. Interes spółki handlowej jest wypadkową interesów wszystkich grup jej wspólników, która jest określana z uwzględnieniem zastrzeżonego w umowie lub w statucie spółki wspólnego celu, do którego dążyć się zobowiązali, nie może bowiem istnieć jako odrębny, samodzielny interes osoby prawnej.
Należy podkreślić, iż pozbawienie prawa poboru akcji może również zostać przeprowadzone w stosunku do tzw. końcówek, czyli ułamkowych części akcji, które utrudniają przeprowadzenie przydziału akcji. Takie części akcji można połączyć i przydzielić jednemu z akcjonariuszy np. przez losowanie lub też upoważnić zarząd do podjęcia decyzji o ich zbyciu.
Tryb pozbawienia prawa poboru akcji
Jak już wspomniano, w interesie spółki walne zgromadzenie może pozbawić akcjonariuszy prawa poboru akcji w całości lub w części. Uchwała walnego zgromadzenia wymaga większości co najmniej 4/5 głosów. Jednakże takie pozbawienie prawa poboru musi zostać zapowiedziane w porządku obrad walnego zgromadzenia. Zarząd musi przedstawić walnemu zgromadzeniu pisemną opinię uzasadniającą powody pozbawienia akcjonariuszy prawa poboru oraz proponowaną cenę emisyjną akcji lub sposób jej ustalenia.
Zatem w celu pozbawienia akcjonariuszy prawa poboru, konieczne jest przedstawienie przez zarząd opinii uzasadniającej dokonanie takiej czynności, wraz ze wskazaniem proponowanej ceny emisyjnej akcji bądź sposobu ich ustalenia. Powyższa opinia musi być złożona na piśmie. Będzie to konieczne w każdym przypadku podjęcia uchwały w przedmiocie wyłączenia lub ograniczenia prawa poboru. Podkreślić następnie należy, że konieczność spełnienia wymogu pisemności opinii zarządu, istnieje w celu przeciwdziałania sytuacji, gdy na walnym zgromadzeniu opinia jest prezentowana ustnie, co może utrudniać pełne zapoznanie się z nią. Forma ustna opinii również stanowi utrudnienie w dowodzeniu zakresu oraz treści przedstawionej opinii.
Ponadto należy zauważyć, że wymóg wprowadzenia do porządku obrad walnego zgromadzenia uchwały o ograniczeniu prawa poboru powoduje, że naruszenie tego obowiązku spowoduje, że ewentualnie podjęta uchwała o ograniczeniu prawa poboru będzie nieważna. Takim pominięciem może być również ustalenie w porządku obrad, że będzie podejmowana uchwała w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego, ale bez wskazania, że będzie ona dotyczyć także ograniczenia prawa poboru (wszystko zostanie podjęte w jednej uchwale). Jeżeli zaś podejmowane są odrębne uchwały, to w porządku obrad powinien być wskazany odpowiedni tytuł każdej z nich.
Powstaje jednak zagadnienie, jakie są skutki tej nieważności, jeżeli kwestię podwyższenia kapitału zakładowego oraz „nieudanego” pozbawienia prawa poboru dokonano w jednej uchwale? Czy nieważność w związku z brakiem zaznaczenia w porządku obrad podjęcia uchwały o pozbawieniu prawa poboru powoduje, że cała uchwała wraz z podwyższeniem kapitału zakładowego będzie nieważna, czy też tylko ta część dotycząca wyłączenia lub ograniczenia prawa poboru?
Należy opowiedzieć się za rozwiązaniem, iż w przedstawionej sytuacji cała uchwała zawierająca decyzję w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego oraz „nieudanego” pozbawienia prawa poboru będzie nieważna. Przemawia za tym argument, że nie wiadomo czy uchwalono by podwyższenie kapitału zakładowego spółki, gdyby prawo poboru miało jednak zostać zachowane. Za stanowiskiem niektórych przedstawicieli doktryny, w ten sposób nieważność wyłączenia prawa poboru pociąga za sobą nieważność podwyższenia kapitału zakładowego. Natomiast gdyby zamierzeniem spółki było podwyższenie kapitału zakładowego tylko z ograniczeniem prawa poboru, należałoby stwierdzić, że podwyższenie jest ważne w tej części emisji akcji, co do której ograniczenie prawa poboru nie miało zostać zastosowane.
Z kolei podjęcie ww. uchwały o pozbawieniu prawa poboru akcjonariuszy nie będzie wymagane w przypadku, gdy uchwała o podwyższeniu kapitału stanowi, że nowe akcje mają być objęte w całości przez instytucję finansową (subemitenta), z obowiązkiem oferowania ich następnie akcjonariuszom celem umożliwienia im wykonania prawa poboru na warunkach określonych w ustawie. Wówczas prawo poboru akcjonariuszy jest faktycznie zachowane, gdyż mają oni możliwość obejmowania akcji, zatem zbędna byłaby uchwała, która miałaby pozbawiać ich tego prawa na rzecz subemitenta, który następnie oferuje im te akcje. Podobnie będzie w przypadku, gdy uchwała będzie stanowić, że nowe akcje będą obejmowane przez subemitenta, w przypadku gdy akcjonariusze, którym służy prawo poboru nie obejmą części lub wszystkich oferowanych im akcji. W takiej sytuacji bowiem również prawo poboru zostanie zachowane, a jego wykonanie lub niewykonanie będzie zależało od woli każdego z akcjonariuszy.
Zawarcie umowy z subemitentem do powyższych działań wymaga jednak zgody walnego zgromadzenia, która jest udzielana na wniosek zarządu zaopiniowany przez radę nadzorczą. Ewentualnie statut lub uchwała walnego zgromadzenia może przewidywać przekazanie tej kompetencji radzie nadzorczej. Natomiast brak wymaganej zgody walnego zgromadzenia spowoduje nieważność umowy subemisyjnej. Zgodnie z doktryną podobny skutek należy przyjąć w przypadku braku zgody rady nadzorczej, gdy taka kompetencja została przekazana radzie na mocy statutu, czy też uchwały walnego zgromadzenia. Natomiast obejmowanie emisji akcji przez subemitenta, w sytuacji nieobjęcia ich przez akcjonariusza, może nastąpić jedynie za wkłady pieniężne.
Jeśli chcielibyście Państwo uzyskać więcej informacji na temat pozbawienia akcjonariusza prawa poboru akcji zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią prawną.
Powrót do specjalizacji — Rejestracja spółek