Niegodność dziedziczenia

Zasa­dą jest, iż rodzi­na zmar­łe­go, a w tym m. in. mał­żo­nek, dzie­ci, wnu­ki mają pra­wo do spad­ku po nim. Powsta­je jed­nak pyta­nie, czy zawsze oso­ba bli­ska będzie dzie­dzi­czy­ła? Nie­jed­no­krot­nie w oce­nie innych człon­ków rodzi­ny poja­wia się prze­świad­cze­nie, iż ktoś nie powi­nien otrzy­mać spad­ku po zmar­łym. Z taką sytu­acją mamy do czy­nie­nia, gdy docho­dzi do kon­flik­tu w rodzi­nie, kie­dy spad­ko­bier­ca nie utrzy­my­wał kon­tak­tów ze zmar­łym, a nawet go skrzyw­dził. Pol­skie pra­wo w takich oko­licz­no­ściach prze­wi­du­je moż­li­wość pozba­wie­nia takiej oso­by spad­ku z uwa­gi na tzw. nie­god­ność dziedziczenia.

Słowo wstępu o prawie spadkowym

Pra­wo spad­ko­we wią­że się nie­ro­ze­rwal­nie ze śmier­cią oso­by oraz skut­ka­mi, jakie ona wywo­łu­je. Co do zasa­dy pra­wa oraz obo­wiąz­ki zmar­łe­go w momen­cie jego zgo­nu prze­cho­dzą na spad­ko­bier­ców zmar­łe­go. Spad­ko­bier­ców dzie­li się na spad­ko­bier­ców usta­wo­wych (tj. głów­nie człon­ko­wie rodzi­ny, któ­rych pra­wo do spad­ku zosta­ło okre­ślo­ne prze­pi­sa­mi pra­wa) oraz testa­men­to­wych (tj. oso­by wska­za­ne przez zmar­łe­go w spo­rzą­dzo­nym jesz­cze za życia testa­men­cie). Nie­god­ność dzie­dzi­cze­nia może być orze­czo­na wobec wszyst­kich spad­ko­bier­ców, a zatem zarów­no wobec spad­ko­bier­ców usta­wo­wych, jak i testamentowych.

Kiedy zachodzi niegodność dziedziczenia?

Nie­god­ność dzie­dzi­cze­nia może zostać orze­czo­na, gdy spadkobierca:

1. popeł­nił umyśl­nie cięż­kie prze­stęp­stwo, któ­re­go ofia­rą padł spadkodawca;
2. uży­wa­jąc groź­by bądź pod­stę­pu nakło­nił spad­ko­daw­cę do spo­rzą­dze­nia bądź odwo­ła­nia wcze­śniej spo­rzą­dzo­ne­go testamentu;
3. pod­stę­pem bądź groź­bą prze­szko­dził spad­ko­daw­cy w spo­rzą­dze­niu lub odwo­ła­niu testamentu;
4. znisz­czył lub ukrył testa­ment spadkodawcy;
5. pod­ro­bił bądź prze­ro­bił testa­ment spadkodawcy;
6. sko­rzy­stał z testa­men­tu pod­ro­bio­ne­go przez oso­bę trze­cią, wie­dząc, że testa­ment taki został podrobiony.

Jakie przestępstwa prowadzą do niegodności dziedziczenia? 

Nie­god­ność dzie­dzi­cze­nia może zostać orze­czo­na, gdy dopusz­czo­no się cięż­kie­go prze­stęp­stwa prze­ciw­ko spad­ko­daw­cy. Nie­ste­ty pra­wo cywil­ne nie pre­cy­zu­je, jakie czy­ny nale­ży uzna­wać za cięż­kie prze­stęp­stwo. Rów­nież funk­cjo­nu­ją­cy w pra­wie kar­nym podział prze­stępstw na występ­ki oraz zbrod­nie nie może sta­no­wić podzia­łu na prze­stęp­stwa lek­kie i cięż­kie. Tytu­łem przy­kła­du zabój­stwo popeł­nio­ne w obro­nie koniecz­nej, mimo że jest zbrod­nią, nie jest uzna­wa­ne przez przed­sta­wi­cie­li dok­try­ny za cięż­kie prze­stęp­stwo. Wobec powyż­sze­go to do sądu nale­żeć będzie oce­na, czy w danej sytu­acji czyn spad­ko­bier­cy uznać nale­ży za cięż­kie prze­stęp­stwo. Bez zna­cze­nia jest to, kie­dy doszło do popeł­nie­nia prze­stęp­stwa, a zatem do stwier­dze­nia nie­god­no­ści dzie­dzi­cze­nia wsku­tek popeł­nie­nia prze­stęp­stwa prze­ciw­ko spad­ko­daw­cy będzie mogło dojść tak­że po upły­wie okre­su przedaw­nie­nia prze­stęp­stwa czy zatar­ciu skazania.

W dok­try­nie i orzecz­nic­twie za cięż­kie prze­stęp­stwo, któ­re uza­sad­nia stwier­dze­nie nie­god­no­ści dzie­dzi­cze­nia uzna­no m. in.:

1. prze­stęp­stwo prze­ciw­ko mie­niu spad­ko­daw­cy, któ­re godzi w pod­sta­wy jego egzy­sten­cji (np. spa­le­nie domu, kra­dzież wóz­ka inwa­lidz­kie­go, zabór mie­nia dużej wartości);
2. zgwał­ce­nie;
3. zabój­stwo;
4. spo­wo­do­wa­nie cięż­kie­go uszczerb­ku na zdrowiu;
5. zmu­sze­nie do prostytucji;
6. znę­ca­nie się ze szcze­gól­nym okrucieństwem;
7. upo­rczy­wa niealimentacja.

Termin do żądania uznania za niegodnego dziedziczenia

Z pozwem o uzna­nie za nie­god­ne­go dzie­dzi­cze­nia moż­na wystą­pić w ter­mi­nie roku od dowie­dze­nia się  o przy­czy­nie nie­god­no­ści. Nie­mniej jed­nak powódz­two nie może zostać wyto­czo­ne póź­niej ani­że­li w okre­sie 3 lat od chwi­li otwar­cia spad­ku. Chwi­la otwar­cia spad­ku jest zaś jed­no­znacz­na z chwi­lą śmier­ci wska­za­ną w akcie zgonu.

Kto może wnieść pozew?

Spra­wa o nie­god­ność dzie­dzi­cze­nia może zostać zaini­cjo­wa­na przez każ­dą oso­bę, któ­ra ma w tym inte­res, np. spad­ko­bier­cę. Inte­res taki nie może mieć cha­rak­ter mająt­ko­wy, jak i nie­ma­jąt­ko­wy. Powódz­two o stwier­dze­nie nie­god­no­ści dzie­dzi­cze­nia może zostać rów­nież wnie­sio­ne przez prokuratora.

Gdzie należy wnieść pozew?

Pozew o nie­god­ność dzie­dzi­cze­nia powi­nien zostać wnie­sio­ny do sądu ostat­nie­go zwy­kłe­go miej­sca poby­tu zmar­łe­go w Pol­sce, a gdy nie da się go usta­lić – według miej­sca poło­że­nia masy spad­ko­wej bądź jej czę­ści. W zależ­no­ści od war­to­ści przed­mio­tu spo­ru (tj. war­to­ści udzia­łu spad­ko­we­go spad­ko­bier­cy, któ­ry ma zostać uzna­nym za nie­god­ne­go dzie­dzi­cze­nia) sądem wła­ści­wym będzie sąd rejo­no­wy – gdy war­tość przed­mio­tu spo­ru nie prze­kra­cza 75.000,00 zł, bądź sąd okrę­go­wy — gdy war­tość przed­mio­tu spo­ru prze­kra­cza tę kwotę.

Koszty postępowania sądowego

Opła­ta sądo­wa od pozwu będzie zale­ża­ła od war­to­ści udzia­łu spad­ko­we­go spad­ko­bier­cy, któ­ry ma być pozwa­nym w spra­wie nie­god­no­ści dzie­dzi­cze­nia. Jeże­li udział spad­ko­bier­cy nie prze­kra­cza 20.000,00 zł będzie to opła­ta sta­ła kształ­tu­ją­ca się pomię­dzy 30,00 zł a 1.000,00 zł. Gdy war­tość przed­mio­tu spo­ru prze­kra­czać będzie 20.000,00 zł, opła­ta ta będzie wyno­sić 5 % tej war­to­ści, jed­nak nie wię­cej niż 200.000,00 zł.

Skutki uznania za niegodnego dziedziczenia

Nie­god­ność dzie­dzi­cze­nia powo­du­je, iż spad­ko­bier­ca jest wyłą­czo­ny od dzie­dzi­cze­nia, tak jak­by nie dożył on otwar­cia spad­ku. Ozna­cza to, że spad­ko­bier­ca nie dzie­dzi­czy po zmar­łym, nie może otrzy­mać zapi­su zwy­kłe­go czy win­dy­ka­cyj­ne­go oraz nie ma pra­wa do otrzy­ma­nia zachowku.

Przebaczenie

Nie­god­ność dzie­dzi­cze­nia nie może jed­nak zostać orze­czo­na, jeże­li zmar­ły prze­ba­czył spad­ko­bier­cy. Prze­ba­cze­nie może być doko­na­ne w dowol­nej for­mie oraz cza­sie i nie musi być doko­na­ne w obec­no­ści spad­ko­bier­cy. Prze­ba­cze­nia nie moż­na odwo­łać, zaś cię­żar dowo­du, iż doszło do prze­ba­cze­nia spo­czy­wa na pozwanym.

Podsumowanie

Nie­god­ność dzie­dzi­cze­nia może zostać orze­czo­na jedy­nie na dro­dze sądo­wej. Oso­ba, któ­ra ma w tym inte­res o cha­rak­te­rze mająt­ko­wym bądź nie­ma­jąt­ko­wym może wnieść pozew w ter­mi­nie roku od dowie­dze­nia się o przy­czy­nie uza­sad­nia­ją­cej stwier­dze­nie nie­god­no­ści dane­go spad­ko­bier­cy. Pozew ten, jak każ­de pismo pro­ce­so­we jest for­mal­ną czyn­no­ścią, do któ­rej sku­tecz­no­ści wyma­ga­ne jest speł­nie­nie warun­ków okre­ślo­nych prze­pi­sa­mi pra­wa. Jest to o tyle istot­ne, iż w przy­pad­ku odrzu­ce­nia pozwu bądź jego zwro­tu może oka­zać się, iż wnie­sie­nie kolej­ne­go pozwu nie będzie już moż­li­we ze wzglę­du na upływ ter­mi­nów, o któ­rych mowa powy­żej. Zachę­ca­my więc do sko­rzy­sta­nia z usług Kan­ce­la­rii Praw­nej Rad­kie­wicz Adwo­ka­ci i Rad­co­wie Praw­ni, któ­ra posia­da wie­dzę i doświad­cze­nie w zakre­sie pro­wa­dze­nia wszel­kich spraw spad­ko­wych, a w tym spraw o stwier­dze­nie nie­god­no­ści dziedziczenia.

Powrót do spe­cja­li­za­cji — Adwo­kat spadki